ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ-"ΦΡΑΓΚΟΚΚΛΗΣΑ" ΣΑΜΟΥ (προ τού 1902)

 

Ι.Π.ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2022

"Ανεξαρτήτως θρησκεύματος, οι χώροι λατρείας και τα συνοδά τους κτίσματα αποτελούν διαχρονικά σεβαστικά προσκυνήματα όλων, ανεξαίρετα, των Λαών της Γης, εχέγγυο της Ανεξιθρησκείας και του Πολιτισμού που η χώρα μας από αρχαιοτάτων χρόνων έχει διδάξει στην Οικουμένη".

                                                                                               Μανώλης Κάρλας

Με τη δημοσίευση αυτή, δηλώνουμε την αμέριστη συμπαράστασή μας στην προσπάθεια που γίνεται σήμερα για τη διάσωση τού μνημείου, το οποίο ο σεισμός του 2020 έπληξε κατά τρόπο που το καθιστά πλέον επικίνδυνο και την αποκατάστασή του  κατεπείγουσα.  Πιστεύοντας  ότι με τη δημοσιοποίηση τού θέματος  συμβάλλουμε με τον τρόπο μας, παρουσιάζουμε το παραπάνω μνημείο αντλώντας (κατά κύριο λόγο) τα στοιχεία από την ερευνητική δουλειά τής Θρησκειολόγου Γεωργίας Γλεούδη (δημοσιευμένη το 2017) και τού Γιατρού- Περιφερειακού Συμβούλου Μανώλη Κάρλα (άρθρο που δημοσιεύτηκε μετά τον  σεισμό στην Σάμο τής 30/10/2020),  εργασίες που έκαναν περισσότερο γνωστό το μνημείο, αλλά και που εξέφραζαν την αγωνία τους για την τύχη του σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Το μνημείο κηρύχθηκε Διατηρητέο κατά την πρώτη δεκαετία του 2000 με ενέργειες τής τότε Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Σάμου.

(α) Φωτ. 1895-97 Εποψη τής οδού των Προξενείων. Στο κέντρο η "Φραγκόκκλησα" με το υψηλό κωδωνοστάσιο

Βρίσκεται η εκκλησία τής Μεταστάσεως τής Θεοτόκου (γνωστή ως Φραγκόκκλησα) στον παραλιακό δρόμο τής πρωτεύουσας τού νησιού, στην "οδό των Προξενείων" και πολύ κοντά στο λιμάνι. Ανατολικά αυτής  διέθετε η Καθολική Αποστολή διώροφο κτίριο που εξυπηρετούσε τις λειτουργίες της, μέχρι τα τέλη τού 1980. Στους χώρους της Φραγκόκκλησας αλλά και σε παρακείμενο οίκημα ιδρύθηκε οικοτροφείο θηλέων και Σχολές εκμάθησης ξένων γλωσσών και οικοκυρικής για παιδιά από ολόκληρη την Σάμο  "χωρίς ιδιαίτερο Ιεραποστολικό ζήλο και προσπάθεια δογματικής διείσδυσης αλλά με σεβασμό στην Ορθόδοξη πίστη των κατοίκων" (1).

(β) Λεπτομέρεια Φωτογραφίας τού 1895-97 Ο καθολικός ναός με κτίσματα στα ανατολικά αυτού

Οι μοναχοί αγόρασαν επίσης μεγάλες εκτάσεις γης έτσι ώστε να δημιουργήσουν το καθολικό νεκροταφείο, το παρεκκλήσι , αλλά και για να καλλιεργήσουν αμπέλια για την παραγωγή τού Σαμιακού ανθοσμία, με σκοπό και την προμήθεια του Βατικανού με εξαιρετικής ποιότητας οίνο για την Θεία Ευχαριστία. Για τον λόγο αυτόν αγόραζαν επίσης και συντηρούσαν σε άριστη κατάσταση μεγάλες ποσότητες ανθοσμία.

(δ) Ζωγραφική απεικόνιση τού ναού

(γ) Η Φραγκόκκλησα στον δρόμο των Προξενείων- Καρτ-ποστάλ 1902

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(ε) Φωτ. 1898- Εποψη από ανατολικά. Αριστερά, η "Φραγκόκκλησα"

Η Σάμος, πέρασμα προς τα μικρασιατικά παράλια και προς τους εκεί ιεραποστολικούς σταθμούς, δεν μπορούσε να εξαιρεθεί από την ιεραποστολική δράση των δυτικών μισσιοναρίων. Στα 1831 την επισκέφθηκε ο Αμερικανός μισσιονάριος Ίωνας Κινγκ. Παρά το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των κατοίκων τής Σάμου για την οργάνωση τής παιδείας από τα επαναστατικά κιόλας χρόνια, τα νησιά που επιλέχθηκαν τελικά για την ίδρυση σχολείων από τους μισσιονάριους ήταν η Χίος, η Σύρος και η Τήνος. Η ρευστή πολιτική κατάσταση τής περιόδου 1828-1831, η αντίδραση τής Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας τής Ελλάδος και τού Οικουμενικού Πατριαρχείου επέδρασαν πολύ στο όλο ζήτημα (2).

Εβδομήντα περίπου χρόνια αργότερα, τρεις Γάλλοι, καθολικοί μοναχοί (μισσιονάριοι) της "Ιεραποστολής της Αφρικής¨" (ονομαζόμενοι και Λευκοί Πατέρες) έφτασαν για πρώτη φορά στη Σάμο το 1900. Η Ρωμαϊκή Καθολική Ιεραποστολή ιδρύθηκε το 1868 και έδρασε κυρίως στην Αφρική με στόχο την διάδοση τού Ευαγγελίου και την εκπαίδευση. Το 2021 υπήρχαν 1428 ιεραπόστολοι τής Αφρικής, από 36 διαφορετικές εθνότητες που εργάζονταν σε 42 χώρες, σε 217 κοινότητες). Στη Σάμο, μέσα στην πρώτη δεκαετία τού 1900, είχαν ιδρύσει στο Βαθύ την μικρή κοινότητά τους που αριθμούσε περίπου 80 άτομα πιστούς. Μέχρι δε τον Αύγουστο τού 1902 (κατά την γνώμη μας) είχαν οικοδομήσει με τη βοήθεια Χιωτών μαστόρων τον ναό τής Μεταστάσεως τής Θεοτόκου στην προκυμαία που είχε ήδη διαμορφωθεί και τής οποίας η κατασκευή είχε αρχίσει το 1875/76.

(στ) Φωτ. 1902-04.Ο δρόμος τής προκυμαίας (η κατασκευή της άρχισε το1875/76). Αριστερά η Καθολική Εκκλησία

Αυτό προκύπτει από την εξέταση παλαιών φωτογραφιών και καρτ-ποστάλ τής εποχής όπου απεικονίζεται η Φραγκόκκλησα με αδιαμφισβήτητη την χρονολογία 1902. Απεικονίζεται όμως  και σε άλλες, με προγενέστερες χρονολογίες: 1895-97 και 1898.  Από την χωροταξική παρατήρηση ( σε συνδυασμό και με μεταγενέστερο υλικό), θεωρούμε  μάλλον ακριβείς τις χρονολογίες που αναγράφονται στις σχετικές απεικονίσεις. Αν αυτό πράγματι ισχύει, τότε η κατασκευή τού ναού ανάγεται σε χρόνους προ τού 1895-97.

(ζ) Φωτ. 1905- Ο ναός στην προκυμαία- Βαρέλια κρασιού για φόρτωμα

(η) Φωτ.1911

 

 

 

 

(θ) Λεπτομ.φωτ.1911- Το κτίσμα

 

 

 

 

 

 

"Με την πάροδο των ετών, η κοινότητα των καθολικών θα αρχίσει να ανθίζει λόγω των εμπορικών συνδέσμων και των προξενείων καθολικού δόγματος που φιλοξενεί το νησί" αναφέρει η Γ. Γλεούδη. Στις 19 Μαρτίου του 1901, άρχισε η λειτουργία τού παραρτήματος Σάμου τής Γαλλικής Σχολής Καλογραιών του Αγίου Ιωσήφ (Saint Joseph).  Μέχρι και την παύση της λειτουργίας τής Σχολής, στις 28 Ιουνίου 1971, οι Καλόγριες, σύμφωνα με την ερευνήτρια πάντα " θα φιλοξενήσουν και θα προσφέρουν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης σε εκατοντάδες παιδιά από τις πόλεις και τα χωριά τής Σάμου, των υπολοίπων νησιών του Αιγαίου αλλά και της Αθήνας. Γνωστές για το φιλανθρωπικό τους έργο προς όλους τούς ανθρώπους χωρίς να κάνουν διακρίσεις, θα προσφέρουν μεγάλη ανακούφιση στα παιδιά των Αρμενίων προσφύγων το 1920,  αλλά και σε όλους τους κατοίκους τού νησιού κατά τη διάρκεια τού Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου"(3).

(ι) Οι καλόγριες τού Saint Joseph

Το 1970 δε, μαθαίνουμε ότι ο τελευταίος Γάλλος μοναχός Φραγκίσκος Γκαγιού επέστρεψε οριστικά στη Γαλλία, αφού τιμήθηκε από τον Δήμο Βαθέος για την προσφορά του και τις υπηρεσίες του στην τοπική κοινωνία. Λίγο πριν φύγει  πούλησε την ιδιοκτησία της μοναστικής κοινότητας σε δύο οικογένειες της Σάμου. Έκτοτε  στην καθολική ενορία θα ανήκε μόνο το κύριο κτίσμα που στεγάζει τον ναό και μία σοφίτα. Τον μοναχό ακολούθησαν τελικά και οι Καλόγριες. Αυτό σήμανε τότε  και το τέλος της καθολικής κοινότητας του νησιού.

"Μέχρι και σήμερα, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία συγκινούνται όταν θυμούνται τον αποχαιρετισμό με τις καλόγριες ή νοσταλγούν την καθημερινότητα του τότε όταν περνούν έξω από την καθολική εκκλησία» είπε στην Γ. Γλεούδη ο Μάριος Φώσκολος,  υποδιάκονος τής καθολικής ενορίας.   

Από τα τέλη περίπου τής δεκαετίας τού 1970  ο  ναός λειτουργείται ανά τακτά χρονικά διαστήματα από επισκέπτη ιερέα της Καθολικής Αρχιεπισκοπής Κυκλάδων, το δε υπόλοιπο οικοδόμημα έχει κατά καιρούς χρησιμοποιηθεί ως Γραφεία διαφόρων Επιχειρήσεων και το ισόγειό του ως καταστήματα διαφόρων χρήσεων. Σήμερα (κατά τον Μ.Κάρλα) ιδιοκτησιακά  η εκκλησία και μέρος τού συναπτού κτιρίου ανήκουν στη Ιερά Αρχιεπισκοπή Σύρου, Τήνου και Μυκόνου και το υπόλοιπο στις οικογένειες Τζουτζάκη και Ζεριζιάν. 

Η εκκλησία ανακαινίστηκε το 2000 δίνοντας προοπτική για την περαιτέρω λειτουργία της. To 2017 η κοινότητα αριθμούσε περίπου 200 άτομα όλων των ηλικιών. Χαρακτηριστικό της καθολικής κοινότητας του νησιού είναι ότι αποτελείται από ένα σημαντικό ποσοστό και άλλων εθνικοτήτων. Ο Μάριος Φώσκολος είπε χαρακτηριστικά στην ερευνήτρια: "Με τις προσφυγικές ροές το ποίμνιο μας αυξήθηκε και καλούμαστε να ανταποκριθούμε στις ανάγκες του και να σταθούμε δίπλα του. Στόχος μας είναι να αγκαλιάσουμε τους πρόσφυγες και να τους ενσωματώσουμε στην κοινότητα μας".

 

 

(μ) Εσωτερικό τού ναού και Ιερό Βήμα

(λ) Εσωτερικό τού Ιερού Βήματος

(κ) Η Madonnina ψηλά στην κόγχη

 

 

 

 

    

 

Ο  σεισμός που έπληξε  στις 30/10/2020  το νησί προκάλεσε  σοβαρά προβλήματα κυρίως στο διώροφο κτίριο του συγκροτήματος και ιδιαίτερα στον  όροφο αυτού, όπου  οι ζημιές είναι παντού ορατές.

Σε μια προσπάθεια για τη διάσωση τού κτιρίου ο Μ. Κάρλας αναφέρει στο άρθρο του: "Πιστεύουμε ότι το εμβληματικό αυτό κτίσμα που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας και της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας της πόλης της Σάμου και αναδεικνύει την πολυπολιτισμικότητα του νησιού πρέπει να διασωθεί, να αξιοποιηθεί και να αναδειχθεί ως Διαπολιτισμικό- Διαθρησκευτικό Κέντρο και σε κάθε περίπτωση ως Δημόσιος Χώρος που την οποιαδήποτε χρήση του θα συναποφασίσουν η Ελληνική Πολιτεία, η Αυτοδιοίκηση και οι Φορείς του τόπου".

 
Η δε Γ. Γλεούδη εξέφραζε την ανησυχία της ήδη από το 2017 : "Η Καθολική Ενορία της Σάμου αποτελεί ένα στολίδι για το νησί. Πολλοί συγκινούνται στην ανάμνηση μίας εύρωστης κοινότητας και ενορίας. Πλέον η πρόσοψη είναι έτοιμη να καταρρεύσει και τίποτα δεν θυμίζει την αίγλη του παρελθόντος. Δυστυχώς, το κτήριο δεν ανήκει στην καθολική ενορία μετά το 1970 αλλά σε ιδιώτες και θα θέλαμε να τονίσουμε την ανάγκη επισκευής του έτσι ώστε να μη χάσει η Σάμος κάτι τόσο πολύτιμο για την ιστορία της.»

                                                                       📚

 

                                                                   Πηγές  

 (1) Μανώλης Κάρλας "Η Φραγκόκλησα της Σάμου"  Άρθρο στο Σαμιακό Βήμα http://www.samiakonvima.gr/2022/02/blog-post_27.html#.YgzrCdLQDIU

(2) Ιερά Μητρόπολις Σάμου, Ικαρίας και Κορσεών- Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CE%B5%CF%81%CE%AC_%CE%9C%CE%B7%CF%84%CF%81%CF%8C%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%82_%CE%A3%CE%AC%CE%BC%CE%BF%CF%85,_%CE%99%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%B1%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%9A%CE%BF%CF%81%CF%83%CE%B5%CF%8E%CE%BD#cite_note-33

(3) Γεωργία Γλεούδη - Θρησκειολόγος - "Οι άγνωστοι καθολικοί της Σάμου" 2017 http://www.huffingtonpost.gr 

                                                                 Εικόνες
Εικόνες: (α),(β) Φ.1895-97. httpsamosold.blogspot.com200901blog-post.html - (γ) Καρτ-ποστάλ 1902 - (δ) fragoklissa httpwww.catholicchurchsamos.gr201508blog-post_25.html ap;o httpaegaio.blogspot.com - (ε) Φωτ. 1898 httpsamosold.blogspot.com200901blog-post.html - (στ)httpsamosold.blogspot.com200901blog-post.html- (ζ) Φωτ. 5-21 Δεκεμβρίου 1905 httpsamosold.blogspot.com200901blog-post.html - (η),(θ)Φωτ.1911httpsamosold.blogspot.com200901blog-post.html - (ι)2017-07-08-1499500407-5880354-1eC1_15jGSCPTJp63ytyURg-thumb - (κ)httpwww.catholicchurchsamos.gr201707blog-post_21.html - (λ)2017-07-08-1499500828-577022-158Lzc54SQGwIfAsu0daqA - (μ)2017-07-08-1499500598-6967403-1AxzTOOexOxYjZ5e0aOKEQ