Ιωάννα Π. Παραφέστα - Αρχιτέκτων Μηχανικός -1997
 |
| H περιοχή τής Υδρούσσας με παλιές θέσεις: Βίγλα, Κεραμίδα, Γερβάση (Νεροβάσου), Πεταλούδα, Βασιλικοχώραφο και δίπλα το Καστροβούνι. |
Η Υδρούσσα ή Φούρνοι αναφέρεται το 1625. Ο Επ.Σταματιάδης υποστήριξε ότι: "Οι πρώτοι τού νεωτέρου χωρίου κάτοικοι ήλθον εκ των κατέναντι νήσων Κορσεών, των κοινώς Φούρνων λεγομένων, ων μετέδωσαν και εις το εν Σάμω χωρίον, εν ώ μετώκησαν" ⁽¹⁾.
Σε Οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα τού 1632/3 και 1642 φαίνεται πως στην Υδρούσσα (Furna στα κατάστιχα) προσδιορίστηκαν 76 άτομα, οικονομικά ικανά μεταξύ των συμπολιτών τους, προκειμένου να φορολογηθούν ⁽²⁾.
Περί το 1666 ο Ι. Γεωργειρήνης περιγράφει τούς Φούρνους σαν μια πόλη των 200 οίκων και ενός ναού ⁽³⁾.
Τα ευρήματα στην περιοχή καταδεικνύουν έναν πυκνό άλλοτε πληθυσμό. Στην τοποθεσία "Κεραμίδα" υπάρχουν και σήμερα λείψανα κυκλωπείου τείχους. Σε κάποια απόσταση από το χωριό βρίσκεται το "Παλαιοχώρι", με λείψανα κτιρίων και δεξαμενών (σώζονταν κατά τον 19ο). Βορειανατολικά τού "Παλαιοχωρίου" υπήρχαν τα ίδια επίσης ευρήματα. Δυτικά των "Φούρνων", κοντά στον "Αγιο Ιωάννη Πρόδρομο" βρέθηκαν μάρμαρα και συντρίμματα πήλινων σκευών. Στην θέση "Βλαχάτες" υπήρχε δάπεδο στρωμένο με πλάκες και ασβεστοκονίαμα. Αναφέρεται επίσης κάποιο παρεκκλήσι τού 15ου αιώνα. Στην θέση "Κελλιά" υπήρχαν πολλοί χριστιανικοί τάφοι και ο ναός τής "Υπαπαντής τού Σωτήρος" τού 6132 από κτίσεως κόσμου. Σχετικά με τα "Κελλιά", διαπιστώνεται από έγγραφο τού 1657 μ.Χ. οτι επρόκειτο για Μοναστηράκι.
●
(1) Επαμεινώνδας Ι. Σταματιάδης
""Σαμιακά -Ιστορία τής νήσου Σάμου από τών παναρχαίων χρόνων μέχρι
τών καθ΄ημάς", Τ. 4ος - Εν Σάμω εκ τού Ηγεμονικού τυπογραφείου 1886. (2) Ευαγγελία Μπαλτά "Σουσάμι άνοιξε” Σαμιακές μελέτες Τ.3ος 1997-1998 Πνευματικό Ιδρυμα Νικολάου Δημητρίου Αθήνα 1999 (3) Ιωσείφ Γεωργειρήνης “Περιγραφή τής παρούσης καταστάσεως τής Σάμου, , Ικαρίας, Πάτμος και Αθωνος” 1677 (υπήρξε Επίσκοπος Σάμου από το 1666 ως το 1671)
●
ΑΣΚΗΤΑΡΙΟ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ ΓΕΡΒΑΣΗ (ΠΡΟ ΤΟΥ 1666)
Στις πλαγιές τού όρους Άμπελος (Καρβούνης) σε υψόμετρο περίπου 700μ. ανατολικά τής Υδρούσσας, κάτω από την οχυρωμένη πόλη Καστροβούνι και σε 400μ. από τη θέση "Πεταλούδα" βρίσκεται το ασκηταριό τής Ζωοδόχου Πηγής Γερβάση. Είναι κτισμένο σε βραχώδη τόπο, δίπλα σε ποταμάκι.
 |
| Η βραχώδης περιοχή τού μικρού ναού |
 |
| Ο ναός από δυτικά |
 |
| Ο ναός από Νοτιοανατολικά |
 |
| Η πηγή στο βάθος, βόρεια τού ναού |
 |
| Το γεφυράκι που οδηγεί στον ναό |
 |
| Είσοδος στο εκκλησάκι |
Ανήκει στον τύπο τού μικρού μονόχωρου, δρομικού, θολοσκεπούς ναού. Περί το 1997 τουλάχιστον επικαλύπτονταν από δικλινή στρώση "ελενίτ" και εσωτερικά από ευτελούς κατασκευής δίκλιτη ψευδοροφή. Ένα διάζωμα γύρω από το εκκλησάκι κάνει εμφανή τη θεμελίωσή του. Στον περιβάλλοντα χώρο βρίσκονταν απομεινάρια δύο τύπων παλιών κεραμιδιών από παλιότερες επισκευές.
Το ναϋδριο έχει εσωτερικές διαστάσεις 2,17Χ5,35μ.. Έχει δε
ύψος 3,10μ. μέχρι την κορυφή τής στέγης και 2,37μ. μέχρι το ανώτατο ύψος
των πλαγίων τοίχων. Το πάχος των τοίχων είναι 0,62μ. εκτός τού
ανατολικού τοίχου που είναι 0,78μ.. Η κόγχη τού Ιερού διαγράφεται μέσα
στο πάχος αυτού τού τοίχου. Έχει άνοιγμα 1,66μ., το τριπλάσιο σχεδόν
τού βάθους της και ύψος 1,04μ.. Στο κάτω μέρος, σε ύψος 0,61μ. είναι κτιστή.
Έφερε φωτοθυρίδα που απέληγε εξωτερικά στους 0,15μ., αλλά σήμερα είναι
σφραγισμένη. Στον βόρειο τοίχο είναι η κόγχη τής Πρόθεσης και στον
νότιο αυτή τού Διακονικού. Κόγχη υπάρχει και στον δυτικό τοίχο δίπλα
στην είσοδο πλάτους 0,42μ. και ύψους 0,65μ.. Ο χώρος φωτίζεται από ένα
μοναδικό παράθυρο στον νότιο τοίχο.
 |
| Η επιγραφή τού 1922 |
 |
| Το δάπεδο από πλάκες & βότσαλα |
 |
Στο
δάπεδο διασώζεται η παλιότερη επίστρωση τού ναού από μεγάλες πέτρινες
πλάκες και βοτσαλωτό. Ολόγυρα δημιουργείται μια ζώνη από σχετικά
ισομερείς πλάκες, ενώ στο κεντρικό διάζωμα σχηματίζονται δύο μεγάλα
χιαστί σχέδια, τα κενά των οποίων κοσμούνται με βότσαλα. Η κατασκευή
δείχνει ερασιτεχνισμό και προχειρότητα, αλλά το αποτέλεσμα είναι
ευχάριστο και χαρακτηριστικό τής νησιωτικής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Το τέμπλο είναι σανιδωτό και απλούστατο.
Πάνω από την πόρτα υπάρχει νεότερη επιγραφή τού 1922: "ΑΝΙΔΡΥΤΑΙ ΔΑΠΑΝΗ ΕΥΣΕΒΩΝ ΚΑΙ ΦΙΛΟΚΑΛΛΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΩΝ 1922" και αφορά σε κάποιες ανακαινιστικές εργασίες.
 |
| Εικόνα τού Αρχιερέα |
 |
| Δεσποτική εικόνα |
 |
| Μέσα στο Ιερό |
Η προσήλωσή τού κτίσματος στον βράχο και η σχεδόν προσκόλληση τού Ιερού του σε αυτόν αφορά παλιές ναοδομικές συνήθειες. Στη Σάμο αρκετά ασκηταριά και μικρά εκκλησάκια τής πρώϊμης περιόδου τού εποικισμού (1550/60), αλλά και πριν από αυτόν, κτίστηκαν προσηλωμένα σε βράχους, με τα Ιερά τους μέσα σε βράχους ή εξ ολοκλήρου μέσα σε σπήλαια.
Το ασκηταριό τού Γερβάση κτίστηκε σε μια ευρύτερη περιοχή με πολύ παλιές εγκαταστάσεις: Την "Κεραμίδα" με υπολείμματα αρχαίου κυκλωπείου τείχους, την οχυρή πόλη "Καστροβούνι" όπου κατέφυγε ο πληθυσμός τής περιφέρειας (πριν την ερήμωση τού νησιού το 1467), τον βυζαντινό οικισμό στις παρυφές του, τη θέση Βασιλικοχώραφο νοτιοδυτικά τού Κάστρου, τη θέση "Βίγλα" βορειότερα, το εκκλησάκι "Πεταλούδα" (προ τού 1636/37 μ.Χ.), το όνομα τού οποίου "επιβίωνε" στα 1727, επιβιώνει δε μέχρι και σήμερα. Tο ότι κάποια τοπωνύμια παρέμειναν στη συλλογική μνήμη των κατοίκων οφείλεται σε αυτόχθονες κατοίκους που δεν εγκατέλειψαν το νησί και αναγκάστηκαν, λόγω πειρατείας, να επιβιώνουν κρυμμένοι στο βουνό "Αμπελος" (ή Καρβούνης) καθ΄όλη την διάρκεια τής ερήμωσης τής Σάμου (1467-1550/60), αλλά και στα πρώϊμα χρόνια τού εποικισμού, τής ανασφάλειας και τής αβεβαιότητας, όπως συνέβη και στο όρος "Κέρκης" τής βορειοδυτικής Σάμου. Κατά την παράδοση δε κάποιοι συνέχισαν να καταφεύγουν στο Κάστρο, όποτε αυτό ήταν αναγκαίο.
Το ασκηταριό "Γερβάση", πολύ κοντά στην "Πεταλούδα", κτίστηκε σε τόπο ασφαλη, αθέατο από τις γύρω περιοχές λόγω των υψηλών βράχων και των δασών τού όρους "Αμπελος" (ή Καρβούνης). Επιπλέον ήταν και στην πλεονεκτική θέση να βρίσκεται κοντά στο Κάστρο για καταφυγή.
_____________________________________________________________________________
ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ "ΓΕΡΒΑΣΗ"
Βρίσκεται σε κατάφυτη περιοχή κοντά στην πηγή Γερβάση. Είναι μικρός δρομικός, μονόχωρος και θολοσκεπής ναός με πολύ μικρό προεξέχον Ιερό. Εσωτερικά το Ιερό περιορίζεται στο πάχος τού τοίχου. Στο επάνω μέρος φέρει μικρή φωτοθυρίδα. Ο ναός ανατολικά βρίσκεται μέσα στο πρανές τού εδάφους. Δυτικά φέρει την είσοδο και πάνω από αυτήν μικρή τετραγωνισμένη κόγχη. Στενό διάζωμα περιτρέχει το αέτωμα κάτω από τη στέγη. Το ναϋδριο επικαλύπτεται σήμερα από δικλινή κεραμοσκεπή.
_______________________________________________________________________________
"ΚΕΛΛΙΑ" (ΥΠΑΠΑΝΤΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ) - ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ (ΠΡΟ ΤΟΥ 1657)
Το 1657 ένα Μοναστηράκι στην Υδρούσσα ή Φούρνοι, αποκαλούμενο "Κελλιά", παραχωρήθηκε με Διαθήκη στο "Μοναστήρι τού Αγίου Γεωργίου Καστανέας", εξάρτημα τής Μεγάλης Σιναϊτικης Μονής τής Αγίας Αικατερίνης. Πρόκειται μάλλον για την "Παναγίτζα εις τούς Φούρνους" που αναφέρεται μεταξύ των 26/27 σιναϊτικων ενιδρυμάτων: "Η Παναγίτζα εις τούς Φούρνους μετά τών υποκειμένων αυτή χωραφίων και λοιπών πραγμάτων και παρεκκλησίων". Σύμφωνα με τις πηγές ο ναός φέρει χρονολογία 6132 από κτήσεως κόσμου, ήτοι προ τού 1657. Εκεί βρέθηκαν πολλοί χριστιανικοί τάφοι.
Το 1653 ο Μεχμέτ Πασάς καταδιωκόμενος από τον ναύαρχο τής Μελίτης Λάσκαρη προσορμίστηκε στη Σάμο, ζημιώνοντας το νησί. Επανήλθε δε μετά από δύο μήνες για να περιμένει τούς συμμάχους του. Αλληλουχία γεγονότων ακολούθησαν το 1655 και 1657 (αλλά και στα 1658/60 ) που επέτειναν το αίσθημα ανασφάλειας των κατοίκων, κάτι που ίσως επηρέασε την απόφαση τού Επιτρόπου τού Μονυδρίου "Κελλιά" να το παραχωρήσει το 1657 με Διαθήκη στο "Μοναστήρι τού Αγίου Γεωργίου Καστανέας", υπό τη διοίκηση τού οικονόμου του, φοβούμενος τον τυχόν αιφνίδιο θάνατό του.
Από την Διαθήκη του μαθαίνουμε ότι στο μοναστηράκι εκτρέφονταν κάποια ζώα για τις ανάγκες των Μοναχών, υπήρχε δε κι ένας μύλος. Οι καλόγεροι καλλιεργούσαν σιτάρι και αμπέλια (μεταξύ αυτών κι ένα τουλάχιστον αμπέλι με μοσχάτο σταφύλι) από τα οποία παρασκεύαζαν κρασί και ρακί. Ό,τι περίσσευε από τις σοδιές τα πουλούσαν προκειμένου να βγάζουν τα έξοδα και να πληρώνεται προφανώς και το χαράτζι.
Παρεμπιπτόντως, σε Οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα τού 1632/3 και 1642 φαίνεται πως στην Υδρούσσα (Furna στα κατάστιχα) φορολογήθηκαν 31 Ιερείς-Μοναχοί ανάμεσα σε 76 φορολογούμενα άτομα (τα πλέον εύρωστα οικονομικά στο χωριό), ήτοι ένα ποσοστό 40,8% ιερέων. Από τα στοιχεία αυτά καταδεικνύεται ένας σημαντικός αριθμός εκκλησιαστικών λειτουργών και ενιδρυμάτων στην περιοχή.
Ο Επίτροπος των "Κελλιών" (ίσως να ήταν ο Γεώργιος ιερεύς και επίτροπος, όπως υπογράφει) ζητά στη Διαθήκη του να μη "χαλαστεί" τίποτα από τα ζώα, τα σιδερικά, τα βαρέλια. Κι αν συμβεί να κινδυνεύσει το νησί, να φύγουν τότε οι καλόγηροι όπως όλος ο κόσμος. Ας πουληθούν τα πάντα στην περίπτωση αυτή ή ας μεταφερθούν στο μοναστήρι. Ο ίδιος θα κρατούσε το κελλί του για να μπορεί να δουλεύει στον μύλο και στο αμπέλι το μοσχάτο. Κι όταν θα έφτανε το τέλος του, θα περιέρχονταν κι αυτά στο μοναστήρι, αν πάλι ζούσε ή αν έφευγε για κάπου αλλού, πάλι δικά τους θα ήταν.
Παραθέτουμε την Διαθήκη:
"Επειδή τοις πάσιν ο θάνατος εστίν άδηλος καθώς και ο κύριος εν τώ ευαγγελίω έφη, ουκ οιδατε ποία ώρα ο θάνατος έρχεται και ποία φυλακή ο κλέπτης έρχεται, τήν αυτήν ώραν φοβηθέντα μήπως και αιφνιδίως έλθη επ΄εμέ και ο θάνατος να αφήσω το παρόν μονύδριον εις το άγιον και θεοβάδιστον όρος τού Σινά να το κουμαντάρη ο οικονόμος τού αγίου Γεωργίου και να τα κυβερνά ως κυβερνά και τον άγιον Γεώργιον. Οσαις εσοδιαίς περισσεύουν από τήν φαγούραν και από το πούλημα, το σιτάρι και μαγείρεμα, κρασίν, ρακίν να το πουλή να βγάλη της έξοδαις δέκατα...και από στεκούμενα να μην χαλάση τίποτης από ζά, από σιδερικά ή βαρέλια και μετρητά και αν τύχουνε τίποτες τού νησίου και κινδυνεύει να χαλάση, να φύγουν καθώς ο κόσμος, ας κάμη και αυτός οτι μπορέση και ας τα πουλήση και ας τα πάγη στο μοναστήρι και οι καλόγεροι οπού ευρίσκονται εδώ να είναι εις την υπακοήν τού οικονόμου και εί τις καλόγερος δεν τον ακούει και δεν πείθεται ας κάμη ο οικονόμος μετ΄εκείνον ο,τι τού φαίνεται. Και εγώ κάθημαι εις το κελλί μου και κάμω και εγώ ό,τι δύναμαι να προμηθεύω και βοηθώ και εδώ και εις τον αγιον Γεώργιον ώστε να δύνωμαι ήγουν κρατώ τον μύλον και το αμπέλιον το μοσκάτον διά να το κιόσω καί οπόταν δώσω το τέλος, είναι τού μοναστηρίου, αν ζήσω και σταθώ, εί δε και φύγω και πάγω πούπετης πάλαι δικά τους είναι.
●