Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΗΣ 30 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2020 ΚΑΙ Ο MHTΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ 1898 ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΑΡΛΟΒΑΣΙΩΝ ΣΑΜΟΥ

 

 ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ -ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ 

 

Λυπόμαστε βαθύτατα για κάθε απώλεια που συνέβη στη Σάμο λόγω τού σεισμού τής 30 Οκτωβρίου 2020, και πάνω απ΄ όλα για την απώλεια ανθρώπινων ζωών.  Λυπόμαστε επίσης  για όσους ξεσπιτώθηκαν οριστικά, για όσους ζούμε ακόμα σε σπίτια που  οι ανοιχτές πληγές τους δεν μας αφήνουν να ξεχάσουμε τον τρόμο, για τούς μνημειώδεις και ιστορικούς ναούς που στην πλειοψηφία τους έχουν τεράστια προβλήματα, για τα άλλα, τα ταπεινότερα βυζαντινά εκκλησιαστικά και κοσμικά μνημεία που θα κατεδαφιστούν ή θα αναστυλωθούν με πρόχειρο τρόπο, για τα παραδοσιακά σπίτια των οικισμών που το επείγον τής επισκευής τους,  οι οικονομικές δυσκολίες καθώς και  η χρήση σύγχρονων υλικών και τεχνικών θα αλλοιώσουν την φυσιογνωμία τους. Λυπόμαστε βαθύτατα και για τον ναό τής Κοιμήσεως τής Θεοτόκου, γιατί αυτός ήταν και η γειτονιά μας για εμάς τούς Αλωνακιώτες, αυτός ήταν και θέα από τα παράθυρά μας. Η θέα αυτή τώρα, είναι βαθιά πληγωμένη.   Στην σκέψη μας έχουμε και τον παπα-Κώστα Μηλιώτη, για δεκαετίες Ιερέα τού ναού, και θέλουμε να του εκφράσουμε με πολύ σεβασμό την συμπαράστασή μας.

(1) Η   Β.Δ.  όψη τού Μητροπολιτικού ναού Καρλοβασίων, τής Κοιμήσεως τής Θεοτόκου πριν τον σεισμό

  

Στις 30 Οκτωβρίου 2020 ο καταστροφικός σεισμός των 7 ρίχτερ που έπληξε τη Σάμο προκάλεσε την κατάρρευση τής στέγασης τού κεντρικού κλίτους τού Μητροπολιτικού ναού και μεγάλου τμήματος τού δυτικού κλίτους. Εκφράστηκαν φόβοι για την κατάρρευση και άλλων τμημάτων τού ναού, φαίνεται ωστόσο πως θα επιχειρηθεί η αναστήλωση και αποκατάσταση τού αξιόλογου αυτού οικοδομήματος. Σήμερα αναμένουμε τις ενέργειες Κρατικών και Δημοσίων φορέων με την ελπίδα τής αναστύλωσης τού σημαντικού αυτού ναού - μνημείου. Εκτός από τόπος λατρείας για τους πιστούς, πρόκειται για ένα εξαιρετικό εκκλησιαστικό και ιστορικό μνημείο τού τέλους τού 19ου αιώνα που περιλαμβάνει επίσης μεγάλης αξίας καλλιτεχνήματα (τέμπλο, εικόνες, κιβούρι επιταφίου, δεσποτικός θρόνος και άλλα αριστουργήματα) τα οποία επίσης, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με σεβασμό κι επιστημονική εξειδίκευση.

(2) Ο ναός μετά τον καταστροφικό σεισμό   

(3) Το εσωτερικό τού ναού μετά τον σεισμό-Φ.2020

 

 

 

 

(4) Ο γυναικωνίτης μετά την καταστροφή-  Φ. 2020

 

 

 

 

 

Ο ναός χτίστηκε κατ΄αρχάς μικρός σε μέγεθος περί το 1658, σύμφωνα με επιγραφή που υπήρχε στο πίσω μέρος τής εικόνας τής κοιμήσεως τής Θεοτόκου. Οικοδομήθηκε δε πάνω στα ερείπια ναού που εγκαταλείφθηκε κατά την περίοδο τής “ερήμωσης” τής Σάμου (1476-1550 περίπου). Πίσω άλλωστε από το Ιερό τού ναού (νοτίως), σε μικρή απόσταση από αυτό, σώζεται και η επονομαζόμενη "Βρύση τής Παναγίας"  που προϋπήρχε τής ερήμωσης τού νησιού. Μετά τον συνοικισμό, σύμφωνα με τον Εμ. Κρητικίδη στην "Τοπογραφία" (1869), επισκευάστηκε. Τη μικρή πλάκα τής επιγραφής τού ενός από τούς κρουνούς καθάρισε  από τούς ασβέστες ο Δ. Αυγουστίνος (κατόπιν μάλλον τού αιτήματος τού Κρητικίδη). Εκεί αναγράφονταν: "ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ  Ι.Α. [1]568"(1) (Ι.Α είναι μάλλον τα αρχικά τού ονόματος τού τεχνίτη).

 

Η βρύση τής βυζαντινής γειτονιάς τής Παναγίας-Φ.2020

Η πλάκα τής επιγραφής -Φ.2020

Η τρίκλιτη τρουλαία βασιλική (με υπερώο) τής Κοιμήσεως τής Θεοτόκου ανεγέρθηκε στα τέλη τού 19ου αιώνα και εγκαινιάσθηκε την 19η Ιουλίου 1898. Τα σχέδια του ναού εκπόνησε ο Μικρασιάτης αρχιτέκτονας Άγγελος Αγγελίδης, του οποίου έργα είναι και ο ναός τού Αγίου Νικολάου στο Καρλόβασι, τού Αγίου Σπυρίδωνα στο Βαθύ και τού Αγίου Νικολάου στο Κοκκάρι (2). Ο ναός (με βάση τον διαθέσιμο χώρο)  χτίστηκε με το Ιερό του στα νότια και την κεντρική του είσοδο στα βόρεια. Απαρτίζεται συνεπώς από το κεντρικό κλίτος καθώς και από το ανατολικό και δυτικό.

Κτίσθηκε σε μια περίοδο κατεδαφίσεων άλλων ναών: τού Αγίου Δημητρίου στην πλατεία Βαλασκατζή και τού Ιωάννου τού Θεολόγου (στην περιοχή μάλλον τού Δημαρχείου). Τα υλικά εκείνων των ναών χρησιμοποιήθηκαν σε δεύτερη φάση για την ανέγερση τού Μητροπολιτικού Ναού. Το δε περίφημο Τέμπλο τού Αγίου Δημητρίου (τού 1739) επάνδρωσε το κεντρικό κλίτος τού παραπάνω ναού, καθώς και οι παλιές εικόνες τού Αγίου Δημητρίου και τής Παναγίας τής Αναπλιώτισσας (;) 

 

Το τέμπλο τού δυτικού κλίτους-Φ.1995

Το τέμπλο τού κεντρικού κλίτους τού ναού-Φ.1995

 

Διασώζεται δε ενσωματωμένη στο τέμπλο η παρακάτω ξυλόγλυπτη επιγραφή των Χιωτών καλλιτεχνών: 

Η επιγραφή στο τέμπλο -Φ.1995

“Εγένετο τό παρόν έργο διά συνδρομής καί εξόδου τών ευλαβεστάτων ιερέων Γεωργίου Ζαμπέτη, Γεωργίου Μουζάκη και Μανουήλ Μουζάκη και τών εντιμοτάτων επιτρόπων, Ιωάννου Μουζάκη, Δημητρίου Μανόλα και Γεωργίου Γενήτη και δι' ελεημοσύνης τών ευσεβών καί ορθοδόξων χριστιανών καί τών θελόντων γραφήναι εν τή αγία προθέσει εις μνήμην αυτών και διά χειρών τού τέκτονος χατζή Ιακουμή καί τής συνοδείας αυτού Κωνσταντίνου και Μανουήλ προσκυνιτού. έτη από Χριστού ΑΨΛΘ΄ εν μηνί Απριλίου δεκάτη” (10 Απριλίου 1739). 

Αριστερά (ανατολικό κλίτος), τμήμα τού τέμπλου τού Αγίου Ιωάννου

(5)Το τέμπλο τού κεντρικού κλίτους και ο Επιτάφιος

Το τέμπλο επίσης τού 1739 τού ναού τού Ιωάννου Θεολόγου μεταφέρθηκε κι αυτό στην Μητρόπολη και τοποθετήθηκε στο ανατολικό κλίτος. Φέρει δε την εξής επιγραφή:

“Το παρόν τέμπλον εγένετο δι' εξόδων τής ευγενεστάτης Ειρήνης θυγατρός Γεωργίου ιερέως Ζαμπέτη και τού υιού αυτής Εμμανουήλ αψλθ” (1739). Έχει μεγάλη ομοιότητα με το τέμπλο τού Αγίου Δημητρίου αλλά ποικίλλει στις διακοσμητικές λεπτομέρειες. Είναι πιθανότατα έργο τού ιδίου εσναφιού των Χιωτών ξυλογλυφέων.

Ο Αγιος Δημήτριος-Φορητή εικόνα

 

Στο τέμπλο τού κεντρικού κλίτους σώζεται παλιά εικόνα τού 1658, από τον πρώτο μικρό ναό τής Κοιμήσεως τής Θεοτόκου, που απεικονίζει την Παναγία θρηνούμενη από τούς δώδεκα Αποστόλους. Είναι έργο τού κτήτορα και αγιογράφου τής Μονής Προφήτου Ηλιού Καρλοβασίου. Φέρει την επιγραφή: “Εν μηνί Νοεμβρίω αχνή (1658) υπό Γρηγορίου ιερομονάχου και άλαλα τα χείλη τών ασεβών....”.

Παναγία Φανερωμένη-Φορητή εικόνα - Φωτ.1995

 

 

 

 

 

 

Αριστερά τής ωραίας Πύλης σώζεται η φορητή εικόνα τού Αγίου Δημητρίου από τον ομώνυμο κατεδαφισμένο ναό. Στο ανατολικό κλίτος υπάρχει η εξαιρετικής τέχνης εικόνα τής Παναγίας (καλυμμένη με ασήμι το 1819). Είναι γνωστή ως η Παναγία Φανερωμένη ή Αναπλιώτισσα (προέρχεται από τον Άγιο Δημήτριο και μεταφέρθηκε από πρόσφυγες τού Ναυπλίου κατά το 1715 ή 1769;) Σώζεται επίσης και η εικόνα τής Αγίας Σοφίας, Αγάπης, Ελπίδας και Πίστεως, από τον ομώνυμο (πριν την ερήμωση) ναϋδριο στο χώρο τής  Σχολής τού Πορφυρίου Ζαμπέτη (τώρα Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη).

Εικόνα σε προσκυνητάριο-Φ.1995

Μια από τις πολλές φορητές εικόνες-Φ.1995

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Επίσης στο ναό φυλάσσεται η Ακολουθία  που συνέταξε για το ίδιο ναϋδριο ο Γεώργιος Αναγνώστου  Κλεάνθης, ο αγωνιστής τής Επανάστασης στη Σάμο, υπέρ των Αγίων Μαρτύρων Σοφίας, Αγάπης, Ελπίδας και Πίστεως. Ποιητής και μελωδός, παρών σε όλη τη διάρκεια τού επαναστατικού αγώνα και στις πολεμικές επιχειρήσεις, γραμματέας και τελευταίος Πρόεδρος τής Επιτροπής των Σαμίων, βρισκόμενος πλέον στο τρίτο έτος τής εξορίας του στην Εύβοια, επ' αφορμή τής ανάθεσης πού τού είχε γίνει από τούς έφορους τής Σχολής τού Πορφυρίου Ζαμπέτη προς απαρτισμό τής Ακολουθίας υπέρ των μαρτύρων  ως προς τα ελλείποντα τροπάρια, συντάσσει το 1837 την παρακάτω επιστολή:

Η επιστολή τού Κλεάνθη

Η επιστολή τού Κλεάνθη

“Εκπληρώ την φιλικήν σου αίτησιν και τήν ιδίαν μου πρόθεσιν συντάξας και συναπαρτίσας τα ελλείποντα τής ακολουθίας τών Αγίων ενδόξων και καλλινίκων μαρτύρων Σοφίας, Πίστεως, Ελπίδος και Αγάπης τών πανσεβάστων εφόρων τής εν Ν. Καρλοβασίω Πορφυριάδος Σχολής. Αλλά το έργον μου τούτο σεβάσμιε Πρεσβύτερε, ουδέ πλήρες νομίζω, ουδ' ανάργον θεωρώ τής εφέσεώς μου διά δύο αίτια, τα εφεξής. Το μεν, ότι είναι η πρώτη μου απόπειρα εις σύνταξιν εκκλησιαστικών ασμάτων, και πείραν ού την τυχούσαν και γνώσεις απαιτούντων πολυειδείς. Το δε, ότι αυτό τούτο με προυτέθη και εκτελέσθη εν βία κατ' αυτήν τήν εποχήν τής τρίτον ήδη καταγνωσθείσης υπερορίας μου. Αλλά μάλλον εις το πρόθυμον τού προσφέροντος αποβλέπων αξιοσέβαστε πρεσβύτερε, δέξου το προσφερόμενον πονημάτιον, ως τεκμήριον μεν τής προς σέ μου αγάπης, και υπολήψεως, ως δείγμα δε μικρόν τής άκρας μου ευγνωμοσύνης προς την ευεργέτιδά μου Ιεράν Σχολήν τών Καρλοβασίων και τού βαθυτάτου εκείνου σεβασμού προς τούς αγίους και πανσέπτους αυτής εφόρους. Πολλαπλασίασε δε τον ζήλον σου, και μη απολείπης συντρέχων και προσπαθών μέ πάντα τρόπον υπέρ τής αναστάσεως και προόδου τής ελεεινής εισέτι κειμένης Σχολής εκείνης, οικτείρων τήν αθλίαν τής Σάμου Νεολαίαν, τήν οποίαν υπέρ τα τρία ήδη έτη δαίμων καταχθόνιος κρατεί υπό τα δεσμά τής θεοστυγούς και δημοκαταράτου απαιδευσίας. Εν Νέω Καρλοβασίω Σάμου, κατά Νοέμβριον 1837
Γεώργιος Αναγνώστου Κλεάνθους"(3).

 

Η πρωτότυπη αντιγραφή τής Ακολουθίας, έγινε μετά από 42 χρόνια από ανώνυμο Αγιορείτη μοναχό “τή προτροπή μέν τών Τιμιωτάτων Κυρίων Εφόρων τής εν Νέω Καρλοβασίω Σχολής Πυθαγόρου Μ.Πανέρη καί Θεοδώρου Παπαδημητρίου, δαπάνη δέ τού ιερού ναού τής Αγίας Σοφίας τού όντος εντός τής ρηθείσης σχολής. Εν τή νήσω Σάμω 1879”. Φυλάσσεται στον Μητροπολιτικό Ναό Καρλοβασίου, τής Κοιμήσεως τής Θεοτόκου. 

 

Το δάπεδο τού ναού (κατά την κατασκευή του στα τέλη τού 19ου αιώνα) επιστρώθηκε με ασπρόμαυρες πλάκες που αντικαταστάθηκαν περί το 1995  από μάρμαρα. Στο κέντρο υπήρχε  ανάγλυφη παράσταση η οποία διατηρήθηκε  και μετά το 1995.

Οι μαρμάρινες σκάλες τού κεντρικού κλίτους τού ναού έγιναν από τον Τήνιο μαρμαρογλυφέα Νικόλαο Περάκη.  Από τα τέλη του 19ου αιώνα και κυρίως σε όλη τη διάρκεια του 20ου, Τήνιοι μαρμαροτεχνίτες δραστηριοποιήθηκαν εκτός νησιού, σε άλλες πόλεις και νησιά. Στην Τήνο, έως τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο παρέμειναν μερικά εργαστήρια μεταξύ των οποίων τού  Νικόλα Περάκη. Στο Νέο Καρλόβασι φιλοτέχνησε επίσης, τον άμβωνα και τον δεσποτικό θρόνο του Αγίου Νικολάου στο Μεσαίο και  το τέμπλο και δύο εικονοστάσια του ναού τού Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου(4).

 

Η ανάγλυφη παράσταση - Φ. περί το 1995

Ο ναός τοιχογραφήθηκε από την αγιογράφο Πηνελόπη Ανδρονίκου. Σύμφωνα μάλιστα με τη συλλογική μνήμη αναφέρεται ότι κατά τη διάρκεια των εργασιών κι ενόσω η ζωγράφος βρισκόταν πάνω στις σκαλωσιές τού τρούλου έγινε ο ισχυρός σεισμός τού 1904. Κατά τον Εμ.Κρητικίδη  διδάχθηκε την τέχνη της από τον πατέρα της Αλέξανδρο Ανδρονίκου, άριστο αγιογράφο από το Καρλόβασι και μαθητή τής Πορφυριάδας Σχολής. Ο Αλέξανδρος Ανδρονίκου (1798-1866), σπούδασε ζωγραφική στην Ιταλία όπου παρέμεινε πολλά χρόνια και αναδείχτηκε σπουδαίος αγιογράφος. Με αγιογραφίες του διακόσμησε πολλούς ναούς στη Σάμο, τη Χίο και την Κρήτη (3).

 

ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΥΣΚΟΛΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ, ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΣΕΙΣΜΟ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ  ΙΕΡΩΝ  ΣΚΕΥΩΝ  ΚΑΙ  ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ:

 

 

(7) Διάσωση τού Επιταφίου τού 17ου αιώνα

(6) Η προσπάθεια των συνεργείων στο δυτικό κλίτος

 

 

 

 

                                                      

 

(8) Απομάκρυνση ιερών αντικειμένων μετά τον σεισμό

(9) Η μεγάλη προσπάθεια μετά τον σεισμό

 

 

 

 

 

 

 

 

(9) Από τα άτομα που βοήθησαν με κίνδυνο τής ζωής τους. Ανάμεσά τους ο παπά- Κώστας Μηλιώτης

 

                                                         

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) Εμμ. Ι. Κρητικίδης “Τοπογραφία- Αρχαία και σημερινή τής Σάμου”. Εν Ερμουπόλει- Εκ τού τυπογραφείου Ρενιέρη Πρίντεζη- 1869

(2) Αριστείδης Γ. Θεοδωρόπουλος  https://greek_greek.enacademic.com

(3) Φωτοτυπημένο αντίγραφο μας παραχωρήθηκε (περί το 1995) από τον Ιερέα τού ναού τής Κοιμήσεως  Θεοτόκου Καρλοβασίου (Μητροπολιτικός ναός) παπα- Κώστα Μηλιώτη τον οποίο ευχαριστούμε και πάλι.

(4) https://www.wikiwand.com/el/%CE%A4%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE_%CE%BC%CE%B1%CF%81%CE%BC%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%AF%CE%B1

 

 ΕΙΚΟΝΕΣ

(1) httpvisit.samos.grindex 

(2) httpswww.thebest.grarticle599081-to-prin-kai-to-meta-tou-naou-tis-panagias-sto-karlobasi-samou-foto

(3-4- 6-7-8-9)  https://www.facebook.com/%CE%99%CE%B5%CF%81%CF%8C%CF%82-%CE%9D%CE%B1%CF%8C%CF%82-%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BC%CE%AE%CF%83%CE%B5%CF%89%CF%82-%CE%98%CE%B5%CE%BF%CF%84%CF%8C%CE%BA%CE%BF%CF%85-%CE%9D-%CE%9A%CE%B1%CF%81%CE%BB%CE%BF%CE%B2%CE%AC%CF%83%CE%BF%CF%85-108104340825798/photos/197304781905753

(5) httpswww.thebest