ENA ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΟ ΣΠΙΤΙ, ΔΕΙΓΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΣΤΟΝ ΟΙΚΙΣΜΟ "ΑΓΑΘΗ" ΑΡΙΔΑΙΑΣ

ΔΗΜΟΥ ΑΛΜΩΠΙΑΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΕΛΛΑΣ, ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ  ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

 

ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΗ 2007 Ι. Π. ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ- ΑΡΧΙΤΕΚΤΩN ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ
ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΥΤΙΜΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΓΙΟΥ ΜΟΥ ΓΚΙΓΥΩΜ ΣΑΡΠΟΤΙΕ

 

Επισκεπτόμενοι την περιοχή το φθινόπωρο τού 2007 βρεθήκαμε να αποτυπώνουμε ένα ερειπωμένο σπίτι οθωμανικής αρχιτεκτονικής στον οικισμό "Αγάθη" σε απόσταση μόλις 5 χλμ. από την "Αριδαία", έδρα τού Δήμου Αλμωπίας στο βόρειο τμήμα του νομού Πέλλας. Το σπίτι με την έκταση που το περιέβαλε λέγεται ότι ανήκε σε κάποιον αξιωματούχο τής Οθωμανικής Διοίκησης (θα μπορούσε να ανήκε και σε εύπορο τιμαριούχο). Κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924 το σπίτι εγκαταλείφθηκε και τελικά περιήλθε σε οικογένεια Χριστιανών, προερχόμενη από την Κωνσταντινούπολη (από πληροφορίες απογόνου τής εν λόγω οικογενείας).

Το τουρκικό σπίτι από τα νότια-Φ.2007

Δεν γνωρίζουμε μετά τόσα χρόνια σε τι κατάσταση βρίσκεται, αν κατέπεσε εντελώς ή αν κάποιοι φρόντισαν για την (δαπανηρή πράγματι) αποκατάστασή του  με δεδομένα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του που θα το καθιστούσαν ίσως ένα επισκέψιμο στολίδι για την περιοχή.

 

Παρακολουθώντας την όμορφη προσπάθεια  πολιτών τής Αλμωπίας να συγκεντρώσουν υλικό που σχετίζεται με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική τής περιοχής θεωρώ χρήσιμη συμβολή την παρούσα δημοσίευση.

 

 

Α) ΛΙΓΑ  ΚΑΤΑΤΟΠΙΣΤΙΚΑ  ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΕΝΤΑΞΟΥΜΕ ΤΟ ΚΤΙΣΜΑ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ

EΠΑΡΧΙΑ ΑΛΜΩΠΙΑΣ http://1dim-aridaias.pel.sch.gr/local_history.php

 

Για την Αλμωπία (και για όλο τον Νομό Πέλλας), είναι γνωστή η μακραίωνη κατοίκηση και ιστορία της. Έχει πλούσια αρχαιολογική, βυζαντινή και μνημειακή κληρονομιά. Εμείς θα αναφερθούμε εξαιρετικά συνοπτικά σε στοιχεία  που αφορούν στην περίοδο ενδιαφέροντός μας και στα οποία ανατρέξαμε, προκειμένου να κατατοπίσουμε κάπως τούς αναγνώστες μας.

 

ΧΑΡΤΗΣ ΡΩΜΑΙΚΩΝ -ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

 

Στα πρώτα βυζαντινά χρόνια η Αλμωπία πήρε το όνομα "Eνωτία" από την ομώνυμη πόλη-φρούριο που ήταν και έδρα της Βυζαντινής Διοίκησης. 

 

 

 

Oι επιστημονικές έρευνες τοποθετούν τη βυζαντινή πόλη κοντά στο σημερινό χωριό "Nότια". Αργότερα, την ίδια περίοδο τής βυζαντινής δυναστείας, οι Βούλγαροι  ονόμασαν την περιοχή  "Mογλενά" (μαύρη πεδιάδα).¹

To Βυζαντινό κάστρο των Μογλενών (10ος-12ος αι.), στο χωριό Χρυσή.(1)

 

 

 

 

 

 

http1dim-aridaias.pel.sch.grlocal_history.php

αλμωπια istagram posts-Picuki.com

 

Ο παραδοσιακός οικισμός Γαρέφι το 1950 (2)

 

Δ. Ιντζίδη-aridaianews.blogspot.com/2018/03/80.html

"Η Αλμωπία υποδουλώθηκε στους Τούρκους κατά πάσα πιθανότητα μεταξύ του 1385 και 1389 με την εκστρατεία του Μουράτ Α΄ και τού Τιμουρτάς πασά.. Εξαιτίας της προσηλυτιστικής μανίας των Τούρκων η Ορθοδοξία βρήκε καταφύγιο στην Άνω Αλμωπία και ο Μητροπολίτης Μογλενών μετέφερε την έδρα του από τα Μογλενά στη Νότια. Ωστόσο, η τουρκική καταπίεση έγινε αβάσταχτη τον 17ο και τον 18ο αιώνα. Αποτέλεσμά της ήταν ο ομαδικός εξισλαμισμός των κατοίκων της Νότιας το Πάσχα του 1759 με πρόταση του ίδιου του Μητροπολίτη Ιωάννη".² 

Kατά τον 19ο αιώνα η πολιτική των Οθωμανών ως προς τις θρησκευτικές ελευθερίες των Χριστιανών είχε αλλάξει, όπως διαπιστώνεται από σουλτανικό φιρμάνι τού 1864 (δημοσίευση Ν.Τσιρανιώτη) που αφορούσε το χωριό "Χρυσή" ή "Σάλτινο". Εκεί οι τουρκικές αρχές επέτρεψαν στους υπόδουλους Έλληνες να χτίσουν εκκλησία:

 

«..Ας γίνει γνωστό ότι υπεβλήθη με επίσημο έγγραφο από το ελληνικό Πατριαρχείο η εξής αίτηση: Επειδή οι Έλληνες αυτοκρατορικοί μου υπήκοοι που κατοικούν στο χωριό Σλάτινα (Χρυσή) του καζά (διοικητική περιφέρεια) Καρατζάαμπαντ (Καρατζόβας- Αλμωπίας) των Γενιτσών δεν έχουν τόπο προσευχής, παρακαλούν και ικετεύουν να τους παραχωρηθή η υψηλή μου άδεια να κτίσουν και να κατασκευάσουν μια νέα εκκλησία στο όνομα της Μητέρας Μαρίας μήκους 24 πήχεων, πλάτους 16, ύψους 12 πήχεων με οκτώ παράθυρα και δύο πόρτες. Τέλη Ζιλχιτζέ του 1280, 27Μαΐου–5 Ιουνίου 1864».³ 

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας καθιερώθηκε για την περιοχή τής Αλμωπίας το όνομα "Καρατζόβα" (καρατζά οβασί)  που χρησιμοποιείται παράλληλα με αυτό των Μογλενών. Το "καρατζά οβασί" μεταφράζεται από κάποιους ως "μαύρος κάμπος" (απ΄όσο γνωρίζουμε όμως "καρατζά" σημαίνει ελάφι).

Η Αλμωπία απελευθερώθηκε την 4η Νοεμβρίου του 1912. Ενσωματώθηκε στην ελληνική επικράτεια μετά από περίπου 523 χρόνια τουρκικής σκλαβιάς.⁴  

Αριδαία, αεροφωτογραφία  (3)

Η Αριδαία αποτελεί έδρα του δήμου Αλμωπίας νομού Πέλλης. Το όνομά της "Σούμποτσκο" σήμαινε "χωριό του νερού".

Μετονομάστηκε σε "Αρδέα" και στη συνέχεια σε "Αριδαία". Στο παρελθόν ήταν κεφαλοχώρι της περιοχής Μογλενών- Καρατζόβας.  

 

Διοικούνταν από Αγά, που είχε στη δούλεψή του χριστιανούς. "Οι χριστιανοί αυτοί ζούσαν σε παραπήγματα στη σημερινή περιοχή Τσιφλίκι. Η γη ανήκε στους Τούρκους και αυτοί την πωλούσαν στους Έλληνες. Λίγο πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών, υπήρξαν αγοραπωλησίες από τους μουσουλμάνους προς τους ντόπιους κατοίκους.. Ο πληθυσμός του το 1912 πρέπει να έφτανε περίπου τα 1.500 άτομα, εκ των οποίων..500 χριστιανοί (Τσιγγάνοι, Μακεδόνες και Βλάχοι)".⁶ 

(α)

(β)

 

 

 

(δ)

 

(γ)

 

 

 

 

(α), (β), (γ), (δ)  Παραδοσιακά κτίσματα στην Αριδαία - Φωτογραφίες Δημητρίου Ιντζίδη "Η Αριδαία τη δεκαετία τού ΄80- Συλλεκτικές φωτογραφίες"  aridaianews.blogspot.com/2018/03/80.html 

Μετά την μικρασιατική καταστροφή τού 1922, ο μουσουλμανικός πληθυσμός μετανάστευσε αναγκαστικά στην Τουρκία, ενώ χριστιανοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στους ίδιους τόπους. 

"Το 1928 υπολογίζεται πως υπήρχαν στον οικισμό 980 πρόσφυγες, 200 Παλαιοελλαδίτες που στελέχωναν την κρατική διοίκηση και 720 γηγενείς. Ως επαρχιακή πρωτεύουσα, η κωμόπολη γνώρισε στη συνέχεια δημογραφική ανάπτυξη, με μετεγκατάσταση εδώ οικογενειών από τα γύρω χωριά».⁷

Φωτογραφίa Δημητρίου Ιντζίδη-1980 (4)

"Μετά την αναχώρηση των Τούρκων  τη διαχείριση της μουσουλμανικής περιουσίας, ανέλαβε η Τράπεζα της Ελλάδας, η οποία έναντι τιμημάτων την παραχώρησε μετά από αιτήσεις σε γηγενείς κατοίκους. (κάθε Πέμπτη,  εκπρόσωποι της Τράπεζας έρχονται στην Αριδαία και παρουσία συμβολαιογράφου πραγματοποιούν αγοραπωλησίες με τους τοπικούς κατοίκους).." 

Φωτογραφίa Δημητρίου Ιντζίδη-1980 (5)

"Με την έλευση των προσφύγων (1922-24) μια δυναμική αύξηση του πληθυσμού άρχισε να παρουσιάζεται με αποτέλεσμα να κατοικηθούν και άλλες περιοχές της Αριδαίας. Η πρώτη εξάπλωση έγινε τόσο προς το βορειοδυτικό τμήμα της, όσο και προς το νότιο τμήμα. Την περίοδο αυτή έχουμε τον α' εποικισμό μέχρι την Άσπρη Αποθήκη (Διοικητήριο)...Στη συνέχεια κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου, πληθυσμοί από τα γύρω χωριά προστέθηκαν στον πληθυσμό της Αριδαίας».⁸

              Β) Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ  ΣΠΙΤΙ ΣΤΗΝ ΑΓΑΘΗ

Tο σπίτι  που θα παρουσιάσουμε βρίσκεται στον οικισμό "Αγάθη". Κτίστηκε από τους μουσουλμάνους προκατόχους του και περιήλθε κατά την ανταλλαγή πληθυσμών τού 1924 σε οικογένεια Ελλήνων, προερχόμενη από την Κωνσταντινούπολη.

«Η Αγάθη βρίσκεται στο Β.Δ τμήμα του νομού σε πεδινή περιοχή, που όμως ανηφορίζει βόρεια προς τις παρυφές του όρους Βόρας. Είναι χαρακτηρισμένος ως αγροτικός πεδινός οικισμός, σε υψόμετρο 155, κοντά στον μικρό ποταμό Κόζιακα, που συμβάλλει στον Μογλενίτσα. Βρίσκεται Β. της Αριδαίας, από την οποία απέχει, 5 χλμ., Η εξέλιξη πληθυσμού της Αγάθης έχει ως εξής: κάτοικοι 153 (1961), 43 (1971), 58 (2001), 32 (2011)».⁹ 

ΧΑΡΤΗΣ ΔΗΜΟΥ ΑΡΙΔΑΙΑΣ

 

"Ονομαζόταν Ρανίσλαφτσι ή Ράνισλαφ  και μετονομάστηκε σε Αγάθη το 1922".¹º  Το 1924 όλοι οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του χωριού (400 περίπου κατά το 1912)  έφυγαν αναγκαστικά στην Τουρκία και στη θέση τους ήρθαν χριστιανοί πρόσφυγες. "Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 49 προσφυγικές οικογένειες. Στην απογραφή τού 1928 ο αριθμός των κατοίκων ήταν 201 άτομα, εκ των οποίων 172 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922".¹º 

 

                                      

 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Το κτίσμα είναι δείγμα τής τοπικής αρχιτεκτονικής παράδοσης, με κυρίαρχα στοιχεία τής οθωμανικής αρχιτεκτονικής. Βρίσκεται (ακόμα;) μέσα σε ευρύχωρο περιβάλλοντα χώρο τού οποίου όμως  η ανεξέλεγκτη  βλάστηση (το 2007) είχε πλέον καλύψει τη βόρεια και δυτική όψη τού σπιτιού. 

 

Η κύρια (δυτική) όψη τού σπιτιού καλυμμένη από βλάστηση-Δεξιά η σκάλα ανόδου στο χαγιάτι- Φωτ.2007

 

Είναι διώροφο  και καλύπτεται με ξύλινη τετρακλινή κεραμοσκεπή, με φαρδιά προεξέχοντα γείσα. Η άνοδος στον όροφο γίνεται εξωτερικά, με ξύλινη σκάλα, από τη δυτική-κύρια όψη τού σπιτιού. Αυτή απολήγει σε χαγιάτι που καταλαμβάνει τα 6/10 τής πρόσοψης τού κτίσματος.

Η ΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ-ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ Ι.Π.ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ 2007

 

Είναι τετραγωνικής σχεδόν κάτοψης διαστάσεων 10,38Χ10,92μ.. Το ύψος τού κτίσματος είναι 4,75μ., πλέον το ύψος τής στέγης: 1,85μ..

Έχει συνολικό εμβαδόν 226,70 τ.μ., εκ των οποίων το ισόγειο είναι 113,35 τ.μ., ο όροφος 89,66 τ.μ. και το χαγιάτι 23,70 τ.μ..

(α)

(β)

(δ)

(γ)

 

 

 

  

 

 

ΟΙ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ: (α) η νότια όψη  (β) συνέχεια τής νότιας όψης (γ) η νοτιοανατολική όψη (δ) η ανατολική όψη. Φωτ. Ι.Π.Παραφέστα

Η ΝΟΤΙΑ ΟΨΗ-ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ Ι.Π.ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ 2007

 

Α) ΤΟ  ΙΣΟΓΕΙΟ

Ηταν βασικά δίχωρο. Στην πίσω πλευρά του (ανατολικά), υπήρχε και ένας  τρίτος μικρός βοηθητικός χώρος, στενόμακρος και ανεξάρτητος, που δεν επικοινωνούσε με το υπόλοιπο ισόγειο. Διέθετε δική του ανεξάρτητη είσοδο (νοτίως), από τον περιβάλλοντα χώρο. Ο αντίστοιχος χώρος υπάρχει και στον όροφο τού σπιτιού. 

Το ισόγειο χρησίμευε ως βοηθητικός χώρος για διάφορες αγροτικές εργασίες και για την σταύλιση των ζώων. Οι εξωτερικές τοιχοποιίες του έχουν πάχος 50 εκ. και είναι κτισμένες από ημικατεργασμένους ορθογωνισμένους κυρίως λίθους, ιδίου περίπου μεγέθους. Στο εσωτερικό, διακρίνεται στη βάση η φαρδύτερη κρηπίδα (το θεμέλιο) από στρογγυλές μικρότερες πέτρες, όπου εδράζονται οι τοίχοι. Ήταν ανεπίχριστοι και ασβεστωμένοι. 

ΚΑΤΟΨΗ  ΙΣΟΓΕΙΟΥ-ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ 2007: Ι.Π.ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ

Στο μέσον περίπου τού ισογείου, υπάρχει σε όλο το πλάτος τού χώρου λιθοδομή φάρδους 25 εκ., η οποία ανυψώνεται και στον όροφο. Χώριζε το υπόγειο σε δύο τμήματα που επικοινωνούσαν μεταξύ τους με μια φαρδιά πόρτα. Ένα τμήμα τής λιθοδομής καθαιρέθηκε μεταγενέστερα, προκειμένου να διανοιχθεί ο χώρος (εκεί διασώζονται δυο ξύλινα υποστυλώματα). Έξη ακόμα ξύλινα υποστυλώματα υποβαστάζουν τα μεσοδόκια τού ξυλοπατώματος τού ορόφου και συνεπώς τούς διαχωριστικούς ξυλόπηκτους τοίχους (τσατιά-τσατμάδες-μπαγδατί) αυτού. Τα κεφαλοκόλονα αποτελούν τη μετάβαση από το κατακόρυφο στο οριζόντιο.

Έποψη τού ισογείου- Δεξιά το τμήμα τού τοίχου που καθαιρέθηκε- Φωτ.Ι.Π.Παραφέστα 2007
 

Το ισόγειο φωτίζεται από δύο παράθυρα στα δυτικά (Π1) πλάτους 0,70μ. και ύψους 1,20μ., και (Π2) πλάτους 0,54μ. και ύψους 1,20μ. Η πόρτα ανάμεσα (Π3) είναι δίφυλλη πλάτους 1,65μ. και ύψους 1,98μ.. Τέλος, το καθαρό ύψος τού ισογείου είναι 2,10μ..

 

Β) Ο ΟΡΟΦΟΣ

Στον όροφο βρίσκεται η κατοικία. Αποτελείται από τρεις κύριους χώρους, που επικοινωνούν όλοι με το χαγιάτι, και από έναν τέταρτο βοηθητικό, στην πίσω πλευρά τού σπιτιού, που λειτουργεί ως διάδρομος κυκλοφορίας.

ΚΑΤΟΨΗ  ΟΡΟΦΟΥ - ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ 2007: Ι.Π.ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ

 

1) Αριστερά (Β.Δ) στο χαγιάτι  υπάρχει ένα ευχάριστο δωμάτιο (Δ.2) διαστάσεων 3,46Χ3,60μ., που φωτίζεται από δύο δυτικά παράθυρα (Π11-Π12) πλάτους 0,79μ. και ύψους 1,05μ. Ο βόρειος τοίχος επανδρώθηκε με ένα τζάκι (Β) απλής μορφής, πλάτους 0,83μ. και γενικού ύψους 2,10μ. Αριστερά υπάρχει βοηθητική θυρίδα-ερμάριο (Α) πλάτους 0,72μ., ύψους 1,14μ. και βάθους 0,36μ.. Δεξιά υπάρχει μικρή θυρίδα-σταμνοθήκη (Γ) πλάτους 0,38μ. και ύψους 0,60μ., καθώς και δεύτερο ερμάριο (Δ) πλάτους 0,55μ και ύψους 1,14μ., ενσωματωμένα κι αυτά στον τοίχο. Στην πάνω απόληξη τού ερμαρίου  υπάρχει ξύλινο ράφι.

Δωμάτιο (Δ2) ντουλάπι (Γ) και (Δ)

Δωμάτιο (Δ2)  Ντουλάπι (Α)- Τζακι (Β).

)

Εσωτερικό παράθυρο δωματίου (Δ2)-Φωτογραφίες Ι.Π.Παραφέστα 2007

Η πόρτα προς το χαγιάτι (Π3) έχει πλάτος 0,81μ. και ύψος 1,80μ.. Το δωμάτιο αυτό είναι όμορο τής κεντρικής σάλας (στα ανατολικά αυτού) και επικοινωνεί μαζί της με ένα διπλό άνοιγμα με κανάτια πλάτους 1,64μ., ύψους 1,30μ και σε ύψος 0,50μ. από το ξυλοπάτωμα.

Το πάτωμα κατασκευάστηκε από ξύλινες φαρδιές τάβλες, όπως και  η οροφή άλλωστε, με επιπρόσθετα όμως πλαίσια αυτή, εν είδει φατνωμάτων.

2) Η σάλα είναι ένας άνετος χώρος στα βορειοανατολικά τού κτίσματος, ανάμεσα στο δωμάτιο Δ.2 και στο Δ.1, διαστάσεων 4,55Χ4,60μ. 

 

Το ένα φύλλο τού εσωτερικού παραθύρου -Φ.2007

 

Η σάλα & τμήμα τής στέγης-Φ.2007

Με το  δωμάτιο (Δ2) επικοινωνεί η σάλα με ένα διπλό εσωτερικό "παράθυρο" (Π13) όπως προαναφέραμε. ΄Ηταν χρήσιμο για την εξυπηρέτηση των ανδρών όταν συναθροίζονταν στην σάλα, αλλά και για να μπορούν οι γυναίκες να συμμετέχουν στα δρώμενα, έστω εξ αποστάσεως.  

Ανατολικά η σάλα έχει πρόσβαση  (μέσω μιας πολύ χαμηλής πόρτας (Π4) πλάτους 0,73μ., ύψους 1,22μ. και  υπερυψωμένης κατά 0,30μ.) στον βοηθητικό θάλαμο, μέσω τού οποίου επικοινωνεί  επίσης με το υπνοδωμάτιο (Δ.1). 

Η είσοδος από το χαγιάτι προς τη σάλα-Φ.2007

 

 

 

 

 

 

 

Έποψη από τη σάλα στον βοηθητικό χώρο

 

Υπάρχει και μια δεύτερη όμοια πόρτα (Π3) στον ίδιο τοίχο, υπερυψωμένη κι αυτή κατά 0,30μ., που οδηγεί σ΄έναν ιδιαίτερο μικρό βοηθητικό χώρο (μέρος τού θαλάμου) διαστάσεων 1,23Χ1,50μ., ο οποίος διαθέτει ένα πολύ στενό παράθυρο με μια θυρίδα -κόγχη, δίπλα του. Ίσως να ήταν αποθηκευτικός χώρος (ή να χρησίμευε εν είδει "απόπατου";).  Η κύρια είσοδος από το χαγιάτι (Π2) έχει πλάτος 0,81μ. και ύψος 1,80μ..  

ΤΟΜΗ Β-Β΄- ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ Ι.Π.ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ 2007

 

Στον βόρειο τοίχο (Τομή Β-Β΄) κεντρική θέση καταλαμβάνει η εστία με την κωνική απόληξη ψηλά στον τοίχο και τον κυματοειδή διάκοσμο. Έχει γενικό πλάτος 1,20μ και γενικό ύψος περί τα 2,30μ. Είναι δε υπερυψωμένη από το πάτωμα κατά 0,37μ.. Αριστερά υπάρχει ενσωματωμένο στον τοίχο ξύλινο ερμάριο (Ε) πλάτους 0,43μ. και ύψους 1,05μ.. Ακολουθεί παράπλευρα η σταμνοθήκη (ΣΤ) πλάτους 0,43μ. και ύψους 0,53μ..

  

 

Η ΣΑΛΑ: -Τζακι και θυρίδες (Λεπτομέρειες Ε/ΣΤ΄/Ζ) Φ.2007

 

Δεξιά τής εστίας  επαναλαμβάνεται το στοιχείο τής σταμνοθήκης με ίδιες διαστάσεις, ενώ στη συνέχεια  διανοίχθηκε ένα παράθυρο (Π10) διαστάσεων 0,54μ. και ύψους 1,05μ.. Όλα αυτά τα στοιχεία βρίσκονται σε ύψος 0,55μ. από το πάτωμα.
Ο βόρειος και ο ανατολικός τοίχος τής σάλας  είναι λιθόκτιστοι,  ενώ ο νότιος και δυτικός  είναι ξυλόπηκτοι (μπαγδατί) από σκελετό δοκών και στενά, πυκνά και εφαπτόμενα μεταξύ τους λατάκια και στις δυο πλευρές. Εσωτερικά είναι επιχρισμένοι. Χρησιμοποιήθηκε μάλιστα το άχυρο ως συνδετικό και για την καλύτερη πρόσφυση τού υλικού. 

Το πάτωμα κατασκευάστηκε από φαρδιές ξυλοσανίδες, Όσον αφορά στο ταβάνι  δεν γνωρίζουμε την μορφή που μπορεί να είχε σε   αυτόν τον χώρο. Θα περιμέναμε ίσως, να ήταν  πιο επιμελημένο  από τα αντίστοιχα ταβάνια των άλλων δωματίων.

  

 

Ο διάδρομος ερειπωμένος Φ.2007

3) Ο ανατολικός θάλαμος κυκλοφορίας πλάτους 1,50μ. και μήκους 8,03μ. φωτίζεται από ένα παράθυρο (Π9) πλάτους 0,75μ. και ύψους 1,05μ., ενώ στα νότια, στην στενή πλευρά τού χώρου αυτού, υπάρχει θυρίδα (Π8) στον τοίχο πλάτους 0,56μ., ύψους 0,60μ. και βάθους 0,50μ.. Επάνω δεξιά υπάρχει  μικρή φωτοθυρίδα. Η στέγη εδώ ήταν ίσως εμφανής. Φαίνεται πως ο στενόμακρος αυτός θάλαμος είχε χρήση εσωτερικού διαδρόμου κυκλοφορίας που εξασφάλιζε την ιδιωτικότητα των ενοίκων τού σπιτιού.

 

4) Στα νοτιοανατολικά τού κτίσματος υπάρχει το μεγάλο υπνοδωμάτιο  (Δ1) διαστάσεων 4,55Χ 5,04μ., όμοιο σε εμβαδόν με την όμορη σάλα. Επικοινωνεί όπως είπαμε με τον ανατολικό διάδρομο με πόρτα (Π5) πλάτους 0,73μ. και μικρού ύψους 1,22μ. καθώς και με το χαγιάτι στα νοτιοδυτικά, με πόρτα (Π1) πλάτους 0,81μ. και ύψους 1,80μ..

 

Από τον νότιο

 ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ (Δ1)- Θέαση από τα δυτικά-Φ.2007

τοίχο φωτίζεται από δύο όμοια παράθυρα (Π6 και Π7) πλάτους 0,50μ και ύψους 1,05μ. Στο κέντρο τού ανατολικού τοίχου υπήρχε μεγάλο τζάκι πλάτους 1,50μ. που παρασύρθηκε από την πτώση τής στέγης. Αριστερά δημιουργήθηκε κλειστό ερμάριο (Θ) πλάτους  0,64μ. και ύψους 1.24μ. καθώς  και σταμνοθήκη (Ι) πλ. 0,34μ. και ύψους 0,64μ.. Δεξιά τού τζακιού (Τομή Α-Α΄) επαναλαμβάνονται τα ίδια στοιχεία με απόλυτη συμμετρία. Σε ύψος 1,63μ. από το ξύλινο πάτωμα, υπάρχει ράφι που διατρέχει κατά μήκος όλο τον ανατολικό τοίχο, όπως επίσης τον νότιο και τον δυτικό. Εκεί, στο μέσον περίπου τού δυτικού τοίχου, υπάρχει μικρή θυρίδα που χρησιμοποιήθηκε ως εικονοστάσι αργότερα, από τον χριστιανό ένοικο τού σπιτιού.

ΤΟΜΗ Α-Α΄- ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ Ι.Π.ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ 2007

(γ)

(α)

(β)

ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ (Δ1) ΣΕ ΕΡΕΙΠΩΔΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ  (α) ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΟΙΧΟ- (β) ΤΟ ΡΑΦΙ ΚΑΙ ΤΟ ΕΙΚΟΝΟΣΤΑΣΙ- (γ) ΘΕΑΣΗ ΑΠΌ ΤΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ: Η ΠΟΡΤΑ ΕΞΟΔΟΥ ΣΤΟ ΧΑΓΙΑΤΙ.

 

Οι τοίχοι τού δωματίου αυτού (εκτός τού ανατολικού που είναι λιθόκτιστος) είναι επίσης ξυλόπηκτοι.  Εσωτερικά δε είναι επιχρισμένοι και ασβεστωμένοι.

 

Εξωτ. όψη τού (Δ1)-Ιχνη επιχρίσματος

Στον νότιο τοίχο (εξωτερικά) είναι σήμερα  εμφανή τα στενά ξύλινα λατάκια. Ήταν  παλιά λασπόχριστος. Το 2007 ήταν ακόμα ορατά τα εναπομείναντα ίχνη τού επιχρίσματος. Τέλος, στο δωμάτιο αυτό κατέρρευσε ολοκληρωτικά η στέγη και το ταβάνι που το κάλυπτε, παρασύροντας συγχρόνως  και ένα μεγάλο μέρος  τού ξυλοπατώματος. 

 

5) ΤΟ ΞΥΛΙΝΟ ΧΑΓΙΑΤΙ

 

Στη δυτική κύρια όψη τού σπιτιού βρίσκεται το μεγάλο ξύλινο χαγιάτι (η "πουλάτα" τού μακεδονικού σπιτιού) διαστάσεων  6,30Χ3,60μ.. Όπως προαναφέραμε, καταλαμβάνει τα 6/10 περίπου τής πρόσοψης. Με τον χώρο αυτόν επικοινωνούν άμεσα και τα τρία δωμάτια τού σπιτιού.

Είναι ένας σκεπασμένος χώρος με δύο κλειστές πλευρές, που σήμερα θα τον χαρακτηρίζαμε ως ημιυπαίθριο. Η στέγη που τον καλύπτει ήταν εμφανής, όπως συμπεραίνεται  από την ύπαρξη επιχρισμένου τμήματος  ψηλά στον ανατολικό τοίχο.

 

Βόρεια πλευρά

Η Ν.Α πλευρά τού οντά-Φωτ.2007

Ο ανατολικός τοίχος                                                           

 

 

 

Κατά μήκος τής νότιας πλευράς τού χαγιατιού υπάρχει μια ξύλινη κατασκευή (καθιστικό-οντάς;), κλειστή από όλες τις πλευρές, πλάτους 2,03μ. μήκους  3,76μ. και ύψους από το πάτωμα 0,64μ..

 

Στο επάνω μέρος τής ξύλινης κατασκευής, στη νοτιοανατολική γωνία του, υπάρχει διπλό άνοιγμα πρόσβασης στο εσωτερικό διαστάσεων 0,50Χ1,00μ περίπου, που δηλώνει κάποια χρήση  αυτού τού χώρου. Αναρωτιόμαστε όμως, πώς θα μπορούσε να είναι π.χ. αποθηκευτικός χώρος με ένα τόσο μικρό άνοιγμα που διαθέτει, και μάλιστα στη θέση που αυτό βρίσκεται.  Να έγινε αυτό για τον εξαερισμό  τού χώρου (γίνονταν αποξήρανση καρπών π.χ. εκεί πάνω); Υπάρχουν  και άλλες εκδοχές, αλλά δεν θα ήταν παρά μόνον σενάρια.

Το καφασωτό στα νότια τού χαγιατιού -φ.2007

Το χαγιάτι  στην πλευρά τού οντά (νότια) είναι προστατευμένο και απόλυτα αθέατο απ΄έξω  λόγω τού "κιγκλιδώματος" που υπάρχει εκεί από φαρδιές "κυματιστές" σανίδες και τού "χιαστί" ξύλινου πλέγματος από λεπτά λατάκια. Η όλη κατασκευή εδράζεται πάνω σε κουπαστή στην εξωτερική πλευρά τού "οντά" και φτάνει μέχρι το γείσο τής στέγης. Είναι παράλληλα ένα  στοιχείο που  κοσμεί το κτίσμα και τού δίνει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του. Στην δυτική κύρια όψη συνεχίζεται το ίδιο κιγκλίδωμα χωρίς το ξύλινο πλέγμα. Πιστεύουμε ότι αυτό υπήρχε παλαιότερα και αφαιρέθηκε. 

 

Η ξύλινη σκάλα-Φ.2007

Το πλατύσκαλο-Φ.Ι.Π.Παραφεστα 2007

Στην όψη αυτή βρίσκεται και η ξύλινη σκάλα, συνολικού μήκους 3,60μ. και πλάτους 0.80μ. Αποτελείται από  πατήματα φάρδους 0,30μ. περίπου. Το πλατύσκαλο έχει διαστάσεις 1,20Χ0,80μ. Εκεί υπήρχε "κιγκλίδωμα" από τα ίδια "κυματιστά" στοιχεία, ίσως και στην υπόλοιπη σκάλα.

Είναι γνωστό ότι το χαγιάτι ήταν ένας νευραλγικός χώρος των σπιτιών, όπου οι γυναίκες κυρίως, έκαναν τις διάφορες δουλειές τους,  περνούσαν τον ελεύθερο χρόνο τους και ψυχαγωγούνταν. Εκεί συνήθως γινόταν και η αποξήρανση κάποιων  προϊόντων διατροφής.

 

6) Η ΣΤΕΓΗ

Είναι τετράπλευρη και κεραμοσκεπής. Εδράζεται σε ορθογώνιο, πλευρών 10,38Χ8,92μ. και έχει ύψος στον κορφιά περί τα 1,80μ.. Στην ανατολική πλευρά η στέγη συνεχίζεται επικλινής (μονόκλιτη) καλύπτοντας εκεί τα δύο μέτρα τού διαδρόμου τού σπιτιού.

 

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΤΕΓΗΣ-ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ Ι.Π.ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ 2007

Λεπτομ.στέγης στο χαγιάτι

Λεπτομ.στέγης στο τμήμα τής σάλας

Γείσο  στέγης- Φ..2007..

Η στέγη επεκτείνεται έξω από το βασικό τετράγωνο(10,92Χ10,38), με ένα φαρδύ γείσο διάστασης  0,60/0,70μ. περίπου. Είναι μια χαρακτηριστική επίστεψη στέγης και κυρίαρχο στοιχείο τής οθωμανικής αρχιτεκτονικής, με λειτουργική σημασία και πολύ διαδεδομένο και στα Βαλκάνια. Συγχρόνως αποτελεί ένα πολύ "ισχυρό" διακοσμητικό στοιχείο επενεργώντας δυναμικά στην  αισθητική όψη των κτισμάτων.

                            ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

 

"Οι Οθωμανοί ως πολεμικός, νομαδικός και κατ΄εξοχήν αντιεικονικός (λόγω θρησκείας) λαός δεν παρήγαγε δική του πρωτότυπη αρχιτεκτονική ως τον 15ο αιώνα (το πρώτο ανάκτορο τού Μωάμεθ Β΄στην Πόλη ήταν ξύλινο). Μετά τον 15ο αι. χρησιμοποίησε μονιμότερα οικοδομικά υλικά (πέτρα, πλίνθους) και δανείστηκε προγενέστερες μορφές. Οι αρχιτέκτονες ήταν κυρίως Ελληνες, συχνά Αρμένιοι και αργότερα σε μικρό ποσοστό Τούρκοι...  

Μετά την Αλωση τής Πόλης, οικοδομικές συντεχνίες (ισνάφια, μπουλούκια) δραστηριοποιούνται κυρίως στην Βόρεια Ελλάδα...Συμπεριλαμβάνονταν όλες οι ειδικότητες: χτιστάδες, σουβατζήδες, μαντεμτζήδες, μαραμαράδες-πελεκάνοι, μαραγκοί, ταβαντζήδες, ταλιαδόροι, ζωγράφοι".¹¹ 

Παλαιά σπίτια με σαχνισί (6)

"Ο θεσμός των συντεχνιών έχει πολύ παλιές ρίζες -και συνεχίστηκε και κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Ο θεσμός εξυπηρετούσε τους Τούρκους, οι οποίοι είχαν να κάνουν με έναν υπεύθυνο για την είσπραξη φόρων ή την γρήγορη δημιουργία τεχνικών έργων (σπίτια, δρόμοι, γέφυρες, κ.λ.π.). Στις διάφορες πόλεις και τα χωριά υπήρχαν τα βιοτεχνικά συνάφια, τα οποία ενίοτε συνενώνονταν σε μεγαλύτερα (σε ευρύτερες περιοχές) έτσι ώστε να εκμεταλλεύονται πιο αποδοτικά και να μονοπωλούν τα έργα".¹² 

Εκτός όμως τής "επίσημης" οθωμανικής αρχιτεκτονικής των σημαντικών έργων, η "ανεπίσημη" αφορούσε στα μικρά και απλά μουσουλμανικά σπίτια. Πολλά ήταν μονόχωρα. Η κατασκευή τους περιορίζονταν σε φθηνά εντόπια υλικά και προσαρμόζονταν ανάλογα.

 

 

 

 

 

Ξύλινος σκελετός & ωμές πλίνθοι (7)

"Αξίζει να αναφερθεί πως στη Μικρά Ασία, όπου το ξύλο δεν ήταν εύκολο να μεταφερθεί μέσω υδάτινων διόδων και ως εκ τούτου ήταν ακριβό, διαμορφώθηκε ένα νέο είδος πλινθοδομής: ξύλινος σκελετός με τα κενά να καλύπτονται με ωμές πλίνθους ή και ψημένα τούβλα".¹³ 

 

 

 

Σπίτι στην Ξάνθη-Φ.Ι.Π.Παραφεστα1998

Τα σπίτια και οι περίβολοι ήταν απομονωμένα από τον δημόσιο χώρο με υψηλούς αυλότοιχους, έτσι ώστε να μην υπάρχει οπτική επαφή, γεγονός που δείχνει την εσωστρέφεια της μουσουλμανικής κοινωνίας. 

 

Σπίτια στην Ξάνθη  Φ.1998

Ο αποκλεισμός τής γυναίκας από την ανοιχτή κοινωνική ζωή την υποχρέωνε να αναζητά κάποια έμμεση επαφή με τα τεκταινόμενα στο δρόμο ή στην γειτονιά.  

 

Σπίτια με σαχνισί - Τουρκία (8)

Έτσι το "σαχνισί", που συνηθίζονταν από παλιά στο Βυζάντιο και είχε μεγάλη διάδοση κατά τα χρόνια τής τουρκοκρατίας, εξασφάλιζε την έμμεση αυτή επαφή.  Το καφασωτό "χαγιάτι" επίσης ικανοποιούσε (εκτός των άλλων δραστηριοτήτων που εκτυλίσσονταν εκεί) το ζητούμενο τής ψυχαγωγίας των γυναικών.

 

Παλιό σπίτι με σαχνισί - Τουρκία  (9)

Καφασωτές καλύψεις εφαρμόζονταν και στα παράθυρα των ισογείων των σπιτιών που βρίσκονταν πάνω σε δρόμους για λόγους φυσικά προστασίας της ιδιωτικής ζωής.

Ένας κυρίαρχος τύπος αστικού σπιτιού ήταν και τα εξ ολοκλήρου ξύλινα, ανεπίχριστα κτίσματα που προέρχονταν από τα βυζαντινά ακόμα χρόνια. Σήμερα σώζονται πολλά στην Τουρκία και ιδιαίτερα στην Κωνσταντινούπολη και στην Αδριανούπολη, αλλά συναντάμε παρόμοιες κατασκευές στους ορόφους σπιτιών ακόμα και σε νησιά τού Αιγαίου (π.χ. Σάμος).

Ξύλινα σπίτια στην Πόλη(11)

 

 

Berggren-Istanbul 1870-1900 .

Παλιά ξύλινα σπίτια στην Πόλη(10)

   

 

 

Στο σπίτι τής Αγάθης που περιγράψαμε επικρατούν η πέτρα και το ξύλο που απαντάται σε ποικιλία εφαρμογών.

  

Η πέτρα χρησιμοποιήθηκε σε όλο το ύψος τού ισογείου μέχρι τα 2,20μ.. Χαμηλά στο θεμέλιο χρησιμοποιήθηκαν στρογγυλές κατ΄εξοχήν πέτρες (ποταμίσιες μάλλον), ακατέργαστες και στη συνέχεια μεγαλύτερες (συναφών μεγεθών), σε μορφή δόμων ημικατεργασμένων. Κατά την ανύψωση των τοίχων τοποθετούνταν σταδιακά μικρής διατομής ξυλοδεσιές (χατίλια) και στις δύο πλευρές των λιθοδομών. Στον ανατολικό τοίχο βρίσκονται τρεις τέτοιες ξυλοδεσιές, λόγω τού ότι ο τοίχος αυτός ανυψώθηκε και στον όροφο, όπως επίσης και προς τα νότια (για ένα μήκος περί τα 2,00μ.). Το ίδιο συνέβη και σε όλο τον βόρειο τοίχο τού ισογείου και τού ορόφου. Οι ξυλοδεσιές των τοίχων αποτελούσαν συνήθη πρακτική των μαστόρων στην περίοδο τής Τουρκοκρατίας. Χατίλια χρησιμοποιήθηκαν και στα ανωκάσια των παραθύρων και των θυρών.
Οι υπόλοιποι τοίχοι τού ορόφου είναι ξυλόπηκτοι  από σκελετό δοκών κι από λατάκια, έχουν δε πληρωθεί από μικρές πέτρες και χώμα. Ήταν όλοι λασπόχριστοι με προσθήκη άχυρων στο χαρμάνι για την καλύτερη σύνδεση και πρόσφυση τού υλικού. Τέλος, έμειναν ίχνη στους τοίχους από τα αλλεπάλληλα ασβεστώματα που δέχτηκαν στο πέρασμα τού χρόνου, με κυρίαρχο το μπλε-λουλακί. 

 

Το ξύλο χρησιμοποιήθηκε σε όλες τις εκφάνσεις του: ξυλοδεσιές σε τοίχους, υποστυλώματα στο ισόγειο, σκελετός πατωμάτων, ξυλόπηκτοι τοίχοι ορόφου, πατώματα, κάσες ανοιγμάτων, χατίλια πάνω από τα ανοίγματα, πόρτες ταμπλαδωτές και παράθυρα, στέγη, κιγκλιδώματα στο χαγιάτι, καφασωτό, "οντάς", σκάλα, καθώς και όλα τα σταθερά χρηστικά μέρη τού σπιτιού που το καθιστούσαν λειτουργικό στην καθημερινότητα: Τα ντουλαπάκια, οι θυρίδες, οι διακοσμημένες σταμνοθήκες και τα ράφια δεν λείπουν από κανένα δωμάτιο.

 
Στο σπίτι απουσιάζει κάποιος ιδιαίτερος χώρος για την προετοιμασία των γευμάτων, τη λάτρα των σκευών, καθώς και για την προσωπική υγιεινή. Ήταν κάτι γενικευμένο στα χρόνια τής τουρκοκρατίας, εκτός βέβαια από τα αρχοντόσπιτα υψηλών αξιωματούχων. Οι δουλειές γίνονταν στα κατώγια, στις αυλές των σπιτιών ή σε παράσπιτα, όπως ακριβώς και στα σπίτια των Ελλήνων. Το ίδιο αναμφίβολα ίσχυσε για το σπίτι τής Αγάθης. Πρέπει να πούμε επίσης, ότι σε αρχοντικά όπου διέμεναν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι τού οθωμανικού κράτους, αλλά και σε σπίτια Ελλήνων εμπόρων, συναντώνται μικρά ιδιωτικά λουτρά (χαμάμ) ακόμα και σε ορόφους σπιτιών.

 
Φαίνεται πως προηγήθηκε ένας προσεγμένος σχεδιασμός προκειμένου το σπίτι στην Αγάθη να ικανοποιεί τις ανάγκες και τον τρόπο ζωής των ενοίκων του. Η θέση π.χ. που επιλέχτηκε για τον διάδρομο, για να συνδέει τον ιδιαίτερο χώρο-υπνοδωμάτιο με τη σάλα, εξασφαλίζει την απόλυτη ιδιωτικότητα καθώς και τη θέα προς τα ανατολικά. Επιτεύχθηκε έτσι, με τον σχεδιασμό τού διαδρόμου εκτός τού βασικού τετράπλευρου (όπου αναπτύχθηκαν τα δωμάτια και το χαγιάτι), η διττή λειτουργία τού σπιτιού. Μια ακόμα δηλαδή δυνατότητα: να απομονώνεται ο χώρος κατά βούληση. Έγινε δε η καλύτερη δυνατή εκμετάλλευση των πέτρινων τοίχων για την κατασκευή των εστιών, των ντουλαπιών και των άλλων θυρίδων, που απαίτησε οπωσδήποτε πρόβλεψη και σχεδιασμό.

Οι μικρές διαστάσεις των ανοιγμάτων, που σε όλα τα έργα τής κοσμικής αρχιτεκτονικής αλλά και τής ναοδομίας επικρατούν στις ελληνικές τουρκοκρατούμενες κοινότητες πολλών περιοχών κατά την α΄ μεταβυζαντινή περίοδο (15ος-16ος-αρχές 17ου αιώνα) και κυρίως στα όψιμα χρόνια, εντοπίζονται και στο σπίτι τής Αγάθης. Παρατηρούνται μάλιστα ιδιαιτέρως μικρά ύψη στις εσωτερικές πόρτες τού σπιτιού.

 

Το χαγιάτι με το καφασωτό διασπά τον αυστηρό, γεωμετρικό όγκο τού κτίσματος. Η διαφοροποίηση τού υλικού και η διάτρητη επιφάνειά του δημιουργούν ένα ευχάριστο, πιο ανάλαφρο αποτέλεσμα για τον "έξω κόσμο". Συγχρόνως, γίνεται δύσκολα ορατή η ζωή που εκτυλίσσεται πίσω του. Αυτό άλλωστε ήταν και το ζητούμενο.

Το χαγιάτι εκτός από χώρος αναψυχής θα χρησίμευε και για την κατεργασία και αποξήρανση διαφόρων αγροτικών προϊόντων που προορίζονταν για την διατροφή των ενοίκων τού σπιτιού. Χρησίμευε επίσης και σαν εξωτερικός διάδρομος επικοινωνίας των δωματίων.

Τα ξύλα των καφασωτών παρέμειναν ίσως άβαφα και πήραν με τα χρόνια το βαθύ σκούρο χρώμα τους.

"Ως προς τα ξύλινα κτίρια, αυτά βάφονταν εξωτερικά ενώ πολλές φορές οι ιδιοκτήτες τους δεν παρέλειπαν να αφήσουν να διαβρωθεί το ξύλο κατασκευής παίρνοντας ένα σκούρο και αισθητικά ωραίο καφέ χρώμα".¹

 

Balat of istanbul (12)

Το σπίτι στην Αγάθη "διηγείται" την ιστορία του, την καθημερινότητα των ενοίκων του, τα ήθη τους και τούς φόβους τους. Είναι έργο που προέκυψε από ένα συγκεκριμένο τρόπο κοινωνικής ζωής και παραγωγικής διαδικασίας συνδεδεμένων απόλυτα με το φυσικό περιβάλλον καθώς και με τις ιστορικές συγκυρίες που είχαν διαμορφωθεί κατά την εποχή που κατασκευάστηκε και κατοικήθηκε.

Οι συμβατές προς τον άνθρωπο διαστάσεις του και τα φυσικά υλικά, που συνεχίζουν ακόμα και σήμερα να "αναπνέουν" παρά την φθορά τους από το πέρασμα των αιώνων, μπορούν και προκαλούν συναισθήματα. Και όταν νιώθουμε συγκίνηση από ένα ανθρώπινο έργο, τότε μιλάμε για ζωντανή τέχνη, σε μια εποχή μάλιστα που το μπετόν και τα συνθετικά υλικά κατακλύζουν το  περιβάλλον μας. 

 

 

 

                                                         ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

1   http://www.dimosalmopias.gov.gr/files/131/___2011-2014_2.pdf

2  Διασπορά των Βλάχων - Ιστορία της Αλμωπίας https://www.vlahoi.net/diaspora-ton-vlahon/istoria-tis-almopias

3  Νίκος Τσιναριώτης «Αφιέρωμα στον ιερό ναό της Κοιμήσεως Της Θεοτόκου Χρυσής Αλμωπίας»  http://www.aridaia365.gr/ (πληροφοριες απο το βιβλιο για τη ΧΡΥΣΗ του Βασίλη Λιολιόπουλου).

4  Διασπορά των Βλάχων - Ιστορία της Αλμωπίας https://www.vlahoi.net/diaspora-ton-vlahon/istoria-tis-almopias 

5 - 8  http://aridaianews.blogspot.com/2011/11/blog-post_4239.html 

6 -7-10 Δημήτρη Λιθοξόου «Οικισμοί και πληθυσμός της περιοχής Αλμωπίας (Μογλενών)» http://www.lithoksou.net/p/oikismoi-kai-plithysmos-tis-perioxis-almopias-moglenon

9  httpw://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B3%CE%AC%

11 Θ. Mπούρας,  “Ιστορία τής Αρχιτεκτονικής” Τ.2ος “Αρχιτεκτονική στο Βυζάντιο, το Ισλάμ και τήν Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα”, Εκδόσεις “Μέλισσα” Αθήνα 1994 

12  Χατζημιχάλη Αγγ. (1953). Μορφές από τη σωματειακή οργάνωση των Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι συντεχνίες - τα Ισνάφια. Αθήνα.

13-14 Eμμανουήλ Απόστολος Ρόκας "Οθωμανική αρχιτεκτονική"  https://independent.gr/%CE%AC%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%B1/%CE%BF%CE%B8%CF%89%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE

                                                            EΙΚΟΝΕΣ

(1 ) httpswww.vlahoi.netdiaspora-ton-vlahonistoria-tis-almopias

(2) httpparadosiakos-garefeiou.blogspot.com201505blog-post.html

(3) httpswww.gtp.grlocpage.aspid=7292&lng=1

(4)-(5) Φωτογραφίa Δημητρίου Ιντζίδη-1980 "Η Αριδαία τη δεκαετία τού ΄80- Συλλεκτικές φωτογραφίες" aridaianews.blogspot.com/2018/03/80.html 

(6) https://www.pinterest.co.uk/pin/44402746313719742/?nic_v2=1a2bFctpw

(7) https://gr.pinterest.com/pin/586734657682371714/?nic_v2=1a2bFctpw

(8)-(9) https://tr.pinterest.com/pin/447686019209844721/?nic_v2=1a2bFctpw

(10)-(11) https://www.pinterest.ie/pin/302093087495261147/?nic_v2=1a2bFctpw

(12) www.alamy.com-BGFX6E