ΑΠΟΤΟΜΗ ΙΩΑΝΝΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΤΟΥ ΘΕΡΜΑΣΤΗ (ΠΑΛΙΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ) ΣΤΟΝ "ΠΑΝΩ ΑΓΙΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ" ΣΑΜΟΥ

ΙΩΑΝΝΑ Π. ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ - ΜΕΛΕΤΗ 1999

 

Μονταρισμένη φωτ. τού 1999- Αριστερά το εκκλησάκι και η σκάλα ανόδου

Βρίσκεται στις παρυφές τού όρους "Αμπελος" (Καρβούνης) σε υψόμετρο 100μ. περίπου, βόρεια τού οικισμού "Πάνω Αγιος Κωνσταντίνος"και στο όριο αυτού, σε κατάφυτο λόφο, απ΄όπου εποπτεύεται το πέλαγος, οι Μικρασιατικές ακτές και ο Κάμπος Βουρλιωτών. Έχει δε οπτική επαφή με το παλαιοχριστιανικό Κάστρο Σουβάλα.

Ο Πάνω Άγιος Κωνσταντίνος (ή απλά "Πάνω Άγιος") υπήρξε η πρώτη εγκατάσταση των οικιστών. Ανήκε στις "Εξη Συνοικίες" (Μαχαλάδες ή Γειτονιές) των Βουρλιωτών. Κατοικήθηκε στις αρχές τού 18ου αιώνα (ή και νωρίτερα) και πήρε το όνομά του από το ομώνυμο μετόχι. Ο οικισμός χρησιμοποίησε την παραλία ("Ορμος") και σταδιακά επεκτάθηκε ως παραλιακός οικισμός με την εγκατάσταση κατ΄αρχήν αποθηκών κρασιού (''ταβέρνες'') και αργότερα με οικήματα  που κτίστηκαν κατά μήκος της παραλίας. Παράλιες ζώνες και οικισμοί στη Σάμο με προσανατολισμό το εμπόριο και τις ευκαιρίες που προσέφερε η θάλασσα αναπτύχθηκαν από τα τέλη τού 18ου αιώνα και τις αρχές του 19ου.

1999- Το εκκλησάκι πάνω στο βράχο και η σκάλα ανόδου

 

Σε απογραφή τού 1828 ο Άγιος Κωνσταντίνος εμφανίζεται να έχει 254 κατοίκους. Από το 1834 και μετά ήταν έδρα πλέον των Έξη Συνοικιών. Η βασική παραγωγή και πηγή εσόδων ήταν μέχρι τον εικοστό αιώνα το κρασί κυρίως (αλλά και οι ελιές και τα οπωροφόρα δέντρα). Το 1828 παράγει 8000 "γομάρια" κρασί (γομάρι=ποσότητα που μπορεί να μεταφέρει ένα υποζύγιο). Κατά το 1869 περιελάμβανε 70 σπίτια, 1 ναό, 2 Μετόχια, 1 σχολείο, 179 άρρενες (65 γεωργούς, 7 εμπόρους, 12 ναύτες, 12 βιομηχάνους, 1 διδάσκαλο, 2 ιερείς) και 185 γυναίκες=364. Περί το 1920 ο πληθυσμός ξεπέρασε τους εξακόσιους ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης της περιοχής λόγω της οινοπαραγωγής και της εγκατάστασης εκεί κατοίκων κυρίως των "Βαλεοντατών" (όμορος οικισμός), ενώ στο τέλος τής ίδιας δεκαετίας ξεπέρασε τους οκτακόσιους, ανάμεσα στους οποίους συνυπολογίζονται και οι μικρασιάτες πρόσφυγες: "Είχε πολύ κόσμο, πρόσφυγες, φτώχεια..." θυμάται ο γηραιός ήδη τότε Ιερέας τού Αγίου Κωνσταντίνου Αποστόλης Χατζηγεωργίου. Παρατηρήθηκε δε και μετανάστευση προς την Αμερική.

Ο Εμμ. Κρητικίδης (1869) θεωρεί ότι ο Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος ήταν Μετόχι τής Μονής Ζωοδόχου Πηγής (τού ακρωτηρίου "Πράσσο" τής ανατολικής Σάμου)(1). Ωστόσο στον κατάλογο των μετοχίων και εκκλησιδίων τής παραπάνω Μονής, εξ όσων τουλάχιστον διαπιστώνει μεταγενέστερα ο Ιωάννης Σιδηροκάστρου ,στο έργο του (προ του 1964)  εγγράφεται: "Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος (Γενέσιον), εις χωρίον Αγίου Κωνσταντίνου, νυν ενοριακός Ναός"(2), που δεν σχετίζεται με τον "Θερμαστή" τού Πάνω Άγιου. Αφορά στον Ναό τού Ιωάννου Προδρόμου στον παραλιακό οικισμό τού Αγίου Κωνσταντίνου (Κάτω Άγιος) που είχε κτιστεί στη δεκαετία τού 1880, πάνω σε παλαιότερο ομώνυμο εκκλησάκι που υπήρχε εκεί. Οικοδομήθηκε δε με την πρωτοβουλία ενός Ιερέα και την συμβολή των πιστών  ως ενοριακός ναός τής κοινότητας.

1999- Το εκκλησάκι στον τεπέ, σχεδόν αθέατο

Εικάζουμε ότι ο Κρητικίδης έκανε μνεία στο  παλαιό αυτό εκκλησάκι τού "Κάτω Άγιου", το "Γενέσιον" δηλαδή τού Προδρόμου (που ήταν μάλιστα και μετόχι)  και υπήρχε πριν την ανέγερση τού νέου (ενοριακού) ναού. Διαφορετικά  θα  πρέπει να υποθέσουμε ότι η Μονή Ζωοδόχου Πηγής πούλησε το Μοναστηράκι (με τα κτήματα προφανώς) σε ιδιώτη μετά το 1869 περίπου (έτος έκδοσης τού συγγράμματος Κρητικίδη). Είναι μια περίοδος άλλωστε (β΄μισό τού 19ου αιώνα) δύσκολη για τις Μονές τής Σάμου. Συγκεκριμένα για την Μονή τής Ζωοδόχου Πηγής ο Επ. Σταματιάδης έγραψε (περί το 1886) ότι η Μονή  παρέμενε δυστυχώς ατελής κι ότι δεν υπήρχαν δωμάτια (κελλιά) για τη διαμονή των μοναχών παρά μόνο στη δυτική και στη βόρεια πλευρά. Πράγματι, τα Μοναστήρια τής Σάμου αμέσως μετά την λήξη του αγώνα τής ανεξαρτησίας και την επιβολή του Ηγεμονικού Καθεστώτος στο νησί (1834-1912) και ιδιαίτερα στο β΄μισό τού 19ου αιώνα  περιέπεσαν σε δεινή οικονομική θέση και αναγκάζονταν να  πουλήσουν περιουσιακά τους στοιχεία. Μετά δε την Μικρασιατική καταστροφή οι Μονές και τα Μετόχια  έχασαν σταδιακά και το ανθρώπινο δυναμικό τους , που μέχρι τότε ενισχύονταν σημαντικά από μικρασιάτες αδελφούς. 

Ωστόσο απαρτίζοντας και ο ίδιος ο Σταματιάδης τον κατάλογο μετοχίων και εκκλησιδίων τής Μονής  Ζωοδόχου Πηγής γράφει: "..τού παλαιωμένου ναϊσκου τού Ιωάννου Προδρόμου στο χωριό Αγίου Κωνσταντίνου", εννοώντας επίσης -κατά τη γνώμη μας- τον μικρό ναό στον "Κάτω Άγιο", στο βαθμό μάλιστα που ο παραλιακός οικισμός είχε ήδη αναπτυχθεί και κατοικούνταν.  Καταλήγουμε συνεπώς στη διαπίστωση ότι μας είναι άγνωστο προς το παρόν αν το Μετόχι τού Προδρόμου στον Πάνω Άγιο ανήκε πράγματι  σε κάποια Μονή (πόσο μάλλον στη Ζωοδόχο Πηγή)  ή αν ήταν τελικά ένα αυτεξούσιο μοναστηράκι.

Το μετόχι που εξετάζουμε είναι γνωστό ως "παλιό μοναστηράκι" και ως "Άγιος Ιωάννης ο Θερμαστής", ονομασίες που επιβεβαιώθηκαν (το 1999) από τον εν ζωή τότε παπα Αποστόλη Χατζηγεωργίου και άλλους κατοίκους(3). Ως "Θερμαστής" καθιερώθηκε γενικότερα o Ιωάννης Πρόδρομος  λόγω τής  θεραπευτικής δύναμης αυτού κατά των ελωδών πυρετών (θέρμες). Μεταξύ των αγίων που ιδιαιτέρως λατρεύονταν στο νησί "ο άγιος Ιωάννης ο πρόδρομος τιμάται ως ιατρός τών εκ πυρετού πασχόντων"(4) αναφέρει ο  Επ.Σταματιάδης. Μας άφησε δε πληροφορίες σχετικά με τούς "ελλειογενείς πυρετούς" και την θεραπευτική αντιμετώπισή τους στη Σάμο. Το νόσημα αυτό που προσέβαλε από παλιά τούς Σαμιώτες ήταν  διττό: Αφ΄ενός το εγχώριο που σχετίζονταν (εκτός άλλων περιπτώσεων) και με τα στάσιμα νερά τής Χώρας και τού Μισόκαμπου, και αφ΄ετέρου η εισαγόμενη -από τα Μικρασιατικά παράλια- ελονοσία που έπληττε τούς Σαμιώτες που εργάζονταν εκεί σε ελώδεις περιοχές, κυρίως εποχιακά, ως θεριστές. Επιστρέφοντας αυτοί μετέφεραν τη νόσο, η οποία πολλές φορές εκδηλώνονταν μετά την άφιξή τους στο νησί. 

(α) Tα σύμβολα τής θεραπείας (πεντάλφα, σταυρός κ.ά.)

Τη "θεραπεία"  της θέρμης ή του έλειου πυρετού (που όταν ήταν σύνθετα στον ασθενή ονομάζονταν "θερμολοίμικο") αναλάμβαναν - λόγω ελλείψεως γιατρών αλλά και προκαταλήψεων του πληθυσμού- οι "αγύρτες και οι γόητες", οι οποίοι εφάρμοζαν εξορκισμούς με διάφορους γραπτούς συμβολισμούς και επικλήσεις στον Άγιο Ιωάννη Πρόδρομο λέγοντες: "άγιε Ιωάννη και πρόδρομε και βαπτιστά, τού κυρίου ημών Ιησού Χριστού, εξόρκισε τον άνεμον τούτον". Στη συνέχεια επικαλούνταν τον Άγιο Δημήτριο, τους Αγίους Αναργύρους και τον Χριστό. Το περίπλοκο αυτό τελετουργικό, ελλείψει θεραπευτικής ιατρικής αγωγής,  περιγράφει λεπτομερώς ο Σταματιάδης στο έργο του και συμπληρώνει ότι η κινίνη ήταν άγνωστη μέχρι το 1833 οπότε και εισήχθη στη Σάμο από Κεφαλληνίτη Γιατρό ο οποίος από την επομένη τής χρήσης της "συνεβούλευε τώ πάσχοντι να φάγη τεταριχευμένον κολοιόν σύν οξυγάρω (γάρος ξυδάτος)  τε και ελαίω"(5).

 

ΟΙ  ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ  ΤΟΥ  ΕΚΚΛΗΣΙΔΙΟΥ

Στην αριστερή πλευρά τού δυτικού τοίχου, αποκαλύψαμε ενσωματωμένες σ΄αυτόν και ασβεστωμένες δύο επιγραφές.

Φ.1999- Οι επιγραφές καθαρισμένες

1999-Δυτική όψη- Αριστερά οι ασβεστωμένες επιγραφές

 

 

 

 

 

  

Η πρώτη επιγραφή είναι μια σκουρόχρωμη ορθογωνισμένη πλάκα δεύτερης χρήσης, η οποία τοποθετήθηκε  στην πρόσοψη τού εκκλησιδίου μετά την κατασκευή του. Στο μέσον και καθ΄ όλο το μήκος της υπάρχει μια απλή διακοσμητική ζώνη που πλαισιώνει απ΄όλες τις πλευρές την πλάκα, αφήνοντας έναν κενό χώρο ενδιάμεσα, όπου υπάρχει η χρονολογία "1800". Η γραφή είναι πρόχειρη, ανεπιτήδευτη. Στην  αριστερή πλευρά αναγράφεται  ίσως και κάτι ακόμα (που προϋπήρχε;). Η μεγάλη όμως φθορά τής πλάκας δεν μας βοήθησε στην προσπάθειά μας. Ένας ειδικός  θα μπορούσε  πιστεύουμε να βγάλει κάποια συμπεράσματα. 

1999- Η επιγραφή τού 1800 καθαρισμένη

1999- H χρονολογία 1800 στο κεντρικό μέρος τής  πλάκας (κάρβουνο) 

 

 

 

 

Η δεύτερη επιγραφή τού 1946  θα μπορούσε να αφορά στην αλλαγή ιδιοκτητών ή σε κάποιες εργασίες συντήρησης τού ναϊσκου (αντικατάσταση τής στέγης μήπως;). Είναι τού ιδίου υλικού και χρώματος με την προηγούμενη, δεύτερης επίσης χρήσης, σχεδόν τετράγωνη και τοξωτή στην επάνω πλευρά της. Διαιρείται σε τρείς  ευθυγραμμισμένες ζώνες., Η πρώτη και η τρίτη είναι ισόπαχες, ενώ η μεσαία πιο στενή. Διακρίνονται σαφώς κάποια αρχικά ονομάτων χαραγμένα στις δύο πρώτες ζώνες και η χρονολογία στην τελευταία: "Σ.Ι.Σ   / Δ.Ν.Λ  /  1946". 

1999- Η επιγραφή το 1946 (κάρβουνο σε ριζόχαρτο)

1999- Η επιγραφή τού 1946 καθαρισμένη

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ  ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ 

Το Μοναστηράκι, όπως το βρίσκουμε σήμερα βεβαίως, έχει έναν καλά προσδιορισμένο χώρο από χαμηλές ξερολιθιές. Στην είσοδο αυτής τής περιορισμένης έκτασης υπάρχει μια επίπεδη αυλή, "πολυγωνικού" σχήματος. Εκεί, στα νοτιοδυτικά, σώζεται και σήμερα μικρό κτίσμα (άλλοτε κελλί;), το οποίο φαίνεται πως χρησιμοποιήθηκε ως πατητήρι σταφυλιών και "ταβέρνα" για την αποθήκευση τού κρασιού.   Είναι ένα απλό ορθογωνισμένο κτίσμα με την πόρτα του στα νοτιοανατολικά και δύο παράθυρα, ένα στον βορειοδυτικό τοίχο και το άλλο στον νοτιοδυτικό τοίχο. Στο εσωτερικό, αριστερά τής εισόδου , υπάρχει ένα ντουλαπάκι μέσα στο πάχος τού τοίχου.

Φωτ.1999- Το Πατητήρι-Ταβέρνα

 Το δάπεδο εσωτερικά είναι ανισοϋψές στο βάθος (στα βορειοδυτικά), κάτι που μας παρεπέμπει στην ύπαρξη πατητηριού. Δεν γνωρίζουμε αν ήταν κατ΄αρχάς παλιό κελλί και άλλαξε στη συνέχεια η χρήση του (μετά από κάποια αγοραπωλησία;)  ή αν εξ αρχής χρησίμευε ως πρόσκτισμα για τις ανάγκες τού μικρού μοναστηριού. Πάντως εμφανή ίχνη άλλων κτισμάτων (κελλιών κ.λ.π)  δεν σώζονται σήμερα στην τοποθεσία αυτή.  Είναι γνωστό στη Σάμο ότι οι αγρότες  κατά τις περιόδους των γεωργικών εργασιών  διέμεναν προσωρινά στα κτήματά τους ,καθώς τα περισσότερα βρίσκονταν έξω απ’ τούς οικισμούς και οι μετακινήσεις ήταν χρονοβόρες- στα "καλύβια" (μικρές αγροικίες που διέθεταν συνήθως πατητήρι και αποθηκευτικό χώρο). Στην περίπτωση τού Ιωάννου Θερμαστή   η χρήση τού προσκτίσματος ως πατητηριού και "ταβέρνας" (χώρος αποθήκευσης κρασιού) παρέμενε ζωντανή στη μνήμη τού Ιερέα τού Αγίου Κωνσταντίνου, τουλάχιστον όσον αφορούσε στους πιο πρόσφατους χρόνους.
Πάνω από το "καλύβι" στα βορειοδυτικά, χτίστηκε το ναϋδριο τού Προδρόμου σ΄έναν μικρό βραχώδη τεπέ, με πυκνή βλάστηση γύρω του και εν μέρει αθέατο σήμερα λόγω αυτής. Στη νοτιοδυτική δε πλευρά του ο σημαντικός σε μέγεθος βράχος στηρίζει το εκκλησάκι, κρύβοντας συγχρόνως ένα μέρος αυτού. Μια στενή πέτρινη σκάλα ύψους περίπου 3,00μ. οδηγεί δυτικά στην είσοδο τού ναϊσκου. Εκεί δημιουργείται επίσης μια μικρή επίπεδη αυλή στα βορειοδυτικά, που στενεύοντας στη συνέχεια, περιβάλλει το κτίσμα από ανατολικά. Νότια υπάρχει ανυψωμένη στενωπός λόγω των βράχων. Από το σημείο αυτό υπάρχει ελεύθερη θέαση προς τον "Κάμπο Βουρλιωτών και το "Κάστρο Σουβάλα", καθώς και προς την ανατολική Σάμο.

Φ.1999- Η κόγχη τού Ιερού

1999-Το Ιερό και η φωτοθυρίδα

Υποτυπώδες ¨σύνθρονο"- Θραύσμα κολόνας

 

 

 

Το εκκλησάκι τού Ιωάννου Θερμαστή είναι μονόχωρο δρομικό και επιστεγάζεται με δίρριχτη κεραμοσκεπή στέγη. Άλλοτε καλύπτονταν με σχιστόπλακες. Σήμερα διατηρούνται μόνο στο Ιερό. Έχει εσωτερικές διαστάσεις 3,40Χ4,80μ., εξωτερικές 4,60Χ6,00μ. περίπου και ύψος 3,08μ. περίπου ως την κορυφή τής στέγης.  Οι τοίχοι έχουν φάρδος 0,60μ. περίπου. Η κόγχη  τού Ιερού ημικυκλικής κάτοψης έχει πλάτος  1,38μ. και βάθος 0,73μ.. Μέχρι το 0,80μ. από το έδαφος η κόγχη εσωτερικά είναι κτιστή,  ώστε  να σχηματιστεί η Αγία Τράπεζα. Πάνω απ΄αυτήν  υπολείπεται η κόγχη τού Ιερού με ύψος 0,75μ. (τελικό ύψος  κόγχης 1,55μ.).  Στο κέντρο υπάρχει  φωτοθυρίδα σε μορφή πολεμίστρας, εσωτερικού πλάτους 0,37μ. και εξωτερικού 0,15μ.. Μια όρθια σχιστόπλακα σχηματίζει το "δίλοβο" τής φωτοθυρίδας.

Υπάρχει γωνιακή κόγχη  τής Πρόθεσης πλάτους 0,52μ. και βάθους 0,45μ., σε ύψος 0,84μ. από το δάπεδο. Στην απέναντι Ν.Α. γωνία βρίσκεται ένα χαμηλό υποτυπώδες "σύνθρονο". Η παρουσία τού σύνθρονου ανιχνεύεται μέχρι και την ύστερη βυζαντινή περίοδο (μέχρι το 1453) τουλάχιστον στους καθεδρικούς ναούς. Σε αρκετούς μικρούς ναούς σώθηκαν  υποτυπώδεις κατασκευές  χωρίς λειτουργική σημασία. Εξωτερικά η κόγχη τού Ιερού προεξέχει τού κυρίου σώματος τού ναϊσκου και είναι ημικυκλικής κάτοψης, ενώ το φάρδος τού τοίχου της είναι 0,40μ..

Το εκκλησάκι φωτίζεται από ένα μικρό παράθυρο τύπου επίσης πολεμίστρας, πλάτους εσωτερικά 0,59μ. και  εξωτερικά 0,25μ. και ύψους 0,57μ.. Βρίσκεται σε ύψος 1,20μ. (ποδιά) από το δάπεδο.  Αυτός ο τύπος παραθύρου επικράτησε σε όψιμα παραδείγματα τού 16ου/17ου αιώνα, ενώ οι πόρτες την ίδια περίοδο γίνονται μικρές και χαμηλές.  Ωστόσο η πόρτα στο ναϊσκο τού Προδρόμου  έχει πλάτος 1,24μ. και χαμηλό ύψος 1,80μ.. πλαισιώνεται δε αποκλειστικά από την ξύλινη κάσα της. Μπαίνοντας  στα δεξιά, υπάρχει πολύ χαμηλό, πέτρινο, γωνιακό καθισματάκι.

Το δάπεδο είναι επικαλυμένο ακόμα από την παλιά πλακόστρωση. Στρώθηκε ακανόνιστα από μεγάλες  πλάκες κι από άλλες μικρότερες. Το τέμπλο είναι απλό ξύλινο και διατηρεί ξεθωριασμένο πια το πράσινο χρώμα του. Δεν φαίνεται να ήταν ζωγραφισμένο. Υπάρχουν τέσσερις θέσεις για τις δεσποτικές εικόνες. Επισημαίνουμε μία εντυπωσιακή εικόνα τού Αρχαγγέλου Μιχαήλ, ιδιαίτερης λαϊκής τεχνοτροπίας.

Αρχάγγελος Μιχαήλ-Εκόνα τέμπλου

1999- Το πλακόστρωτο παλιό δάπεδο

Φ.1999- Το τέμπλο και το Ιερό Βήμα

 

 

 

 

 

 

 

Στο ναϋδριο βρέθηκαν  το 1999, πεταμένα ολόγυρα μέσα στη βλάστηση, διάφορα μαρμάρινα βυζαντινά μέλη τα οποία συγκεντρώσαμε (ώστε να τα σώσουμε από την αφάνεια ή την καταστροφή), και τα τοποθετήσαμε στο Ιερό τού εκκλησιδίου, με ένα συνοδευτικό σημείωμα ώστε να αντιληφθούν οι ιδιοκτήτες την ανάγκη προστασίας  αυτών των ευρημάτων. Επίσης, ειδοποιήσαμε (κατά τη συνήθη τακτική μας) την αρμόδια για τα βυζαντινά μνημεία υπάλληλο στο νησί (αποσπασμένη από την Ε.Β.Α. Χίου, στην οποία ανήκε τότε η Σάμος). Ο παπά Αποστόλης θυμόταν για τη συγκεκριμένη μαρμαρική ότι ήταν τοποθετημένη μέσα στο εκκλησάκι και πριν το 1950.

 

1999- Ένα από τα μαρμάρινα μέλη

 

Γνωρίζουμε ήδη ότι στη βόρεια παράκτια ζώνη τής Σάμου υπήρξαν πολίσματα που κατοικήθηκαν από τα αρχαία και παλαιοχριστιανικά ακόμα χρόνια και εγκαταλείφθηκαν κατά τις αραβικές επιδρομές (7ος αι.) οπότε οι κάτοικοι κατέφυγαν σε οχυρές πόλεις μέχρι το 1476 (οπότε επήλθε και η λεγόμενη ερήμωση τού νησιού). Η πλησιέστερη στον Άγιο Κωνσταντίνο περιοχή ήταν ο Κάμπος Βουρλιωτών όπου σώζεται ακόμα αρχαία ύλη στον ερειπωμένο ναό τής Αγίας Αναστασίας (;), καθώς και το παλαιοχριστιανικό φρούριο "Σουβάλα". Κατοικήθηκε η περιοχή αυτή, επίσης,  και μετά τον συνοικισμό τού 1550.

 

 

 Εκτός αυτής όμως, ο Εμμ. Κρητικίδης   το 1869 στην "Τοπογραφία" έδωσε και την εξής πληροφορία που αφορά στενά στην περιοχή ενδιαφέροντός μας: "Πρός ανατολάς τού κωμιδίου τού αγίου Κωσταντίνου κατά την θέσιν Πασαλή, ένθα εκτίσθη το ναϊδιον τού αγίου Νικολάου φαίνονται ίχνη κώμης, ως μ΄ανέφερεν ο Α. Κουτσώνης, αλλ΄αδυνατώ να ορίσω άν ήναι ίχνη αρχαίας, ή μεταγενεστέρας κώμης, μή ιδών αυτά"(6).  

Ο δε  Επ. Σταματιάδης περί το 1886 έγραψε: "Φαίνεται δέ  ότι καί οί αρχαίοι αυτόθι είχον πόλισμά τι, διότι ανατολικώς τού αγίου Κωνσταντίνου, εν θέσει καλουμένη Πασπαλή, άχρι τού νύν δείκνυνται ίχνη παλαιών κτιρίων"(7). 

Άλλα ευρήματα -κυρίως κεραμικής- στην όμορη ορεινή περιοχή τού "Καρβούνη" (Αμπελος) καθώς και η ύπαρξη τού αρχαίου λατομείου μαρμάρων των Μανωλατών  μας  δημιουργούν την πεποίθηση ότι η ευρύτερη περιοχή κατοικούνταν και σε παλαιότερους χρόνους. Το Μοναστηράκι τού Ιωάννου Προδρόμου, παρά την ταπεινότητά του, είναι μέρος τής ιστορίας τού τόπου αυτού  και μάρτυρας οικιστικής παρουσίας σε δεδομένες χρονικές περιόδους.  Στοιχεία που θα αφορούσαν στη χρονολόγησή του θα φωτίζανε περαιτέρω τις φάσεις εγκατάστασης των οικιστών στην  περιοχή αυτή.

 

 

                                                                          📚      

Πηγές: (1) Εμμ. Ι. Κρητικίδης “Τοπογραφία- Αρχαία και σημερινή τής Σάμου” σελ. 69 - Εν Ερμουπόλει- Εκ τού τυπογραφείου Ρενιέρη Πρίντεζη- 1869 - (2) Mητροπολίτου Σιδηροκάστρου Ιωάννου- “Η εκκλησία τής Σάμου από τής ιδρύσεως αυτής μέχρι σήμερον”  Σάμος 1967 – Ιωάννης Παπάλης (Διετέλεσε Επίσκοπος Σάμου από το  1948 ως 1967) Εγραψε το βιβλίο του μέχρι το 1964 - (3) Μαρτυρίες: Παπά  Αποστόλης Χατζηγεωργίου   και   Χρήστος Καλίτσης - Τούλα Καλίτση - (4) Επαμεινώνδας Ι. Σταματιάδης "Σαμιακά -Ιστορία τής νήσου Σάμου από τών παναρχαίων χρόνων μέχρι τών καθ΄ημάς", Τ. 4ος, σελ. 256 - Εν Σάμω εκ τού Ηγεμονικού τυπογραφείου 1886. (5) Επαμεινώνδας Ι. Σταματιάδης "Σαμιακά -Ιστορία τής νήσου Σάμου από τών παναρχαίων χρόνων μέχρι τών καθ΄ημάς", Τ. 4ος, σελ.596 και 632- Εν Σάμω εκ τού Ηγεμονικού τυπογραφείου 1886 - (6) Εμμ. Ι. Κρητικίδης “Τοπογραφία- Αρχαία και σημερινή τής Σάμου” σελ. 69 - Εν Ερμουπόλει- Εκ τού τυπογραφείου Ρενιέρη Πρίντεζη- 1869 - (7) Επαμεινώνδας Ι. Σταματιάδης "Σαμιακά -Ιστορία τής νήσου Σάμου από τών παναρχαίων χρόνων μέχρι τών καθ΄ημάς", Τ. 4ος, σελ.17.

Εικόνες: (α)  - Επαμεινώνδας Ι. Σταματιάδης "Σαμιακά -Ιστορία τής νήσου Σάμου από τών παναρχαίων χρόνων μέχρι τών καθ΄ημάς", Τ. 4ος, -  Λοιπές φωτογραφίες 1999: Ιωάννα Π.Παραφέστα