Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ Ν. ΣΑΡΑΚΙΝΗ (1577) ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΤΜΙΑΚΟ ΜΕΤΟΧΙ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ (1602) ΣΤΟ ΗΡΑΙΟΝ ΣAMOY

 Ιωάννα Παραφέστα - Αρχιτέκτων Μηχανικός - 2023/2024

Το εν λόγω μνημείο είναι χαρακτηρισμένο ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο με την κάτωθι Απόφαση:

ΥΑ ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ27/36596/791/12-7-1983 - ΦΕΚ 485/Β/22-8-1983

"Χαρακτηρίζονται ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία με ζώνη προστασίας 100 μέτρων γύρω από αυτά: α) ο Πύργος τού Σαρακίνη στο Ηραίο τής Σάμου β) ο δίδυμος ναός τού Αγίου Ιωάννου τού Θεολόγου, δίπλα στον Πύργο Σαρακίνη στο Ηραίο Σάμου, διότι παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχαιολογικό, ιστορικό, αρχιτεκτονικό και μορφολογικό ενδιαφέρον".

 

(α) Ο Πύργος Σαρακίνη και το Μετόχι Ιωάννου Θεολόγου με τα κελλιά και τα προσκτίσματα

 

 

 

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΝΕΙΑ

 

Μετά την αποχώρηση των Γενουατών τής Μαόνας από την Σάμο το 1476 και ως τα μέσα τού 16ου αιώνα το νησί, κτήμα πλέον τού Σουλτάνου και εγκαταλελειμμένο σχεδόν ολοκληρωτικά από τους κατοίκους του, έμεινε ανεκμετάλλευτο οικονομικά λόγω των γενικότερων συγκρούσεων τής Πύλης με τούς Βενετούς, τούς Γενουάτες και τούς πειρατές.
Στα μέσα τού 16ου αιώνα ο Σουλτάνος παραχώρησε γη ("τιμάρια") σε μια ελίτ Οθωμανών. Από τις πηγές τής Μ. Παϊζη-Αποστολοπούλου(1) καθώς και τής Ε.Α.Ζαχαριάδου(2) αντλούμε τα παρακάτω στοιχεία: το νησί τότε ανήκε στο χάσι, δηλαδή στο σύνολο των γαιών που ο σουλτάνος παραχωρούσε στον εκάστοτε καπουντάν πασά. Από τουρκικές πηγές ξέρουμε πως ο σουλτάνος Μουράτ Γ ́ παραχώρησε το νησί στον καπουντάν πασά Κιλίτς Αλή ως πλήρη ιδιοκτησία με ειδικό έγγραφο του Αυγούστου του έτους 1584. Οι αποφάσεις όμως για την παραχώρηση του νησιού είχαν ήδη παρθεί όταν ήταν ακόμα σουλτάνος ο πατέρας του Σελήμ Β ́ (1566-1574). Για τον εποικισμό της Σάμου φρόντισε ο Κιλίτς Αλή που την επισκέφθηκε σε μία από τις πρώτες ναυτικές περιηγήσεις του, ίσως το 1572. 

Ωστόσο, κατά την περίοδο εκείνη και ήδη το 1565 η Σάμος κατοικείτο από χριστιανούς που είχαν έρθει από διάφορα μέρη, οι οποίοι μάλιστα ζήτησαν να εκδοθεί σουλτανική απόφαση ώστε να διαμένουν ανεμπόδιστα στο νησί. Το εγχείρημά τους ενισχύθηκε και από τις λίγες οικογένειες που είχαν παραμείνει στη Σάμο κατά τους χρόνους τής ερήμωσης και διαβιούσαν αποκομμένες μεταξύ τους σε απόκρυφα ορεινά μέρη. Προτάθηκε κατ΄αρχάς να εγκατασταθούν στην περιοχή τού Κάμπου τού Ηραίου, αλλά λόγω τού φόβου τους για τούς πειρατές επιλέχθηκε νέα θέση στο σημερινό χωριό Παγώνδας ("Τούντα"-"Tunda"). Θεωρείται αυτό (από τις γνωστές μέχρι σήμερα πηγές) ως το πρώτο χωριό με την έναρξη τού εποικισμού και συνοικίσθηκε περί το 1570 μ.Χ.. Τέλος, περί το 1580 εντάχθηκε η Σάμος στην εκκλησιαστική οργάνωση τού Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Στο περιβάλλον τού Κιλίτς Αλή ανήκε ο πλοηγός του Νικόλαος Σαρακίνης (Νικόλαος Διάκος ή Διάκος τής Κρητικής ή Γκιρίτογλου) κρητικής καταγωγής, γεννημένος στην Πάτμο. Συνέβαλε στον εποικισμό τής Σάμου προσελκύοντας εποίκους από τα γύρω νησιά και τη Μικρασία. Η δράση του δεν αναφέρεται στις πηγές τού 16ου αιώνα, παρά μόνον σε μεταγενέστερες πληροφορίες. Ωστόσο, θεωρείται βέβαιη, λόγω τής συχνής επαφής του, τα χρόνια εκείνα, με τον καπουντάν πασά: 

"Από τα τουρκικά έγγραφα του οθωμανικού αρχείου της Πάτμου βρέθηκε ότι κατά τη δεκαετία του 1570 ο Γκιρίτογλου είχε αναλάβει να πληρώνει τον ετήσιο φόρο της Πάτμου (xάσι επίσης) προς τον καπουντάν πασά, που εξακολουθούσε να είναι ο Κιλίτς Αλή. Έχουν σωθεί οι αποδείξεις των ετών 1576, 1577, 1578, 1579 και 1586, που έχουν εκδοθεί από την υπηρεσία του καπουντάν πασά για να πιστοποιηθεί πως ο φόρος είχε καταβληθεί. Είναι φανερό ότι ο Διάκος της Κρητικής τουλάχιστον κατά τα έτη 1573-1574 συνεργαζόταν με τη μονή σε προσοδοφόρες ναυτεμπορικές επιχειρήσεις. Συμπεραίνεται δε (από τα διάφορα ιστορικά στοιχεία) ότι ήταν έξοχος επιχειρηματίας και ότι διατηρούσε επαφές με τον Κιλίτς Αλή καπουντάν πασά"(3).

(β) Ο Πύργος Σαρακίνη & το Πατμιακό Μετόχι στο φυσικό περιβάλλον τους

Στον Ν.Σαρακίνη, για τις υπηρεσίες του, δωρίστηκε γη από τον Κιλίτζ Αλή στην ανατολική Σάμο, κοντά στο χωριό "Μύλοι", στα νοτιοδυτικά τού Μεγαλόκαμπου.

 

Οι Μύλοι  συγκροτήθηκαν περί το 1580 κοντά στον Ιμβρασσο ποταμό από τον Πάτμιο πλοηγό, δίπλα και πέρα από τα κτήματα του. Η αρχική του ονομασία ήταν "χωρίον τού Κιλίτζ Αλή Πασά" και ήταν  πρωτεύουσα τού νησιού έως το 1600 περίπου.  Συνοικίσθηκε από Πατμίους κεραμείς και ανθρακείς που δουλεύανε στα νότια τού νησιού, από τα χρόνια ακόμα τής ερήμωσής του, καθώς και από Πάτμιους γεωργούς και κτίστες που ακολούθησαν τον Σαρακίνη από την Πάτμο, έκτισαν τον Πύργο του, το εκκλησάκι Ιωάννου Θεολόγου, τις αποθήκες  και καλλιεργούσαν τα κτήματα του. (Εποικισμό τής Σάμου από Πατμίους μνημονεύει και ο Αντώνιος Μηλοϊτης στα 1587). 

Το όνομα "Μύλοι" επικράτησε για το χωριό πριν από το 1632  λόγω τού πλήθους των  μύλων που κινούνταν από τα νερά του Ίμβρασου. Αυτό διαπιστώνεται από το κατάστιχο κεφαλικού φόρου τού 1632/3 τής Οθωμανικής Διοίκησης, όπου εγγράφονται 44 φορολογούμενα άτομα (οικογένειες) στο σύνολο των κατοίκων, και το χωριό καταχωρείται με το τούρκικο όνομα "Dergimen"= Mύλοι (4). Σύμφωνα δε με τον Γεωργειρήνη, το 1666 είχε 200 κατοικίες και μία εκκλησία.

Αμέσως μετά τους Μύλους, στα τέλη τού 16ου - αρχές του 17ου αιώνα,  κτίστηκε η Χώρα (από τα ερείπια τής αρχαίας και βυζαντινής πόλης), στα βορειοανατολικά τού Μεγάλου Κάμπου, και έγινε αυτή η νέα πρωτεύουσα τού νησιού μέχρι το 1854. Ο Ιωσείφ Γεωργειρήνης (Επίσκοπος Σάμου από το 1666 ως το 1671) έγραψε σχετικά: 

"Έναντι τής αρχαίας πόλης, δυτικά και σε απόσταση ενός περίπου μιλλίου, βρίσκεται η Νέα, ονομαζόμενη τώρα Μεγάλη Χώρα, γιατί είναι η μεγαλύτερη πόλη τού νησιού. Σε αυτήν, έχουν την έδρα τους οι άρχοντες τού νησιού, τουτέστιν ο Αρχιεπίσκοπος, ο Καδής με τρεις ή τέσσερις οικογένειες Οθωμανών και ο Αγάς με δέκα ή δώδεκα Τούρκους, τους οποίους έχει μαζί του για να τον συνδράμουν στην εκτέλεση των καθηκόντων του....Εκτός αυτών ελάχιστοι Τούρκοι μένουν στο νησί. Πρότερον δε είχαν αυτοί και τέμενος, αλλά οι Ενετοί το κατέστρεψαν (το 1658) όταν είρθαν με τον στόλο τους να υποτάξουν το νησί και να το καταστήσουν φόρου υποτελές". 

 

O πύργος Σαρακίνη & η ευρύτερη περιοχή

Στην περιοχή τού Μεγάλου Κάμπου που τού δωρίστηκε και πολύ κοντά στο "χωρίον τού Κιλίτζ Αλή Πασά"  έκτισε ο Ν.Σαρακίνης τον τριώροφο Πύργο του το 1577, το εκκλησάκι στο επάνω μέρος τής έκτασης και αποθήκες, όπως προείπαμε. Εκεί ιδρύθηκε αργότερα (το 1602) το πρώτο σε δύναμη Πατμιακό μετόχι- τού "Ιωάννου Θεολόγου τής Κολόνας". O Ιωάννης Παπάλης, Μητροπολίτης Σάμου κατά την περίοδο 1948-1967, αναφέρει: "εις το ανώφλιον ενός παραθύρου τής βορείου πλευράς (τού πύργου) φέρεται η χρονολογία 1577. Ο δίκλιτος ναός του είναι τής αυτής εποχής. Κατ΄αρχάς μικρόν εκκλησίδιον είχε κτισθή εις το επάνω μέρος τού πύργου και είτα ωκοδομήθη ο ναός εις την θέσιν ένθα νυν ευρίσκεται"(5).

Ο Νικόλαος Σαρακίνης οικειοποιήθηκε την γη του στην Κολόνα (Ηραίον), αφού προηγήθηκε η επίσκεψή του στην Κωνσταντινούπολη μαζί  με τον Κιλίτς Αλή. Εκεί εξασφαλίστηκε αφ΄ενός η άδεια εποικισμού τής Σάμου, αφ΄ετέρου δόθηκε φιρμάνι προς τον Σαρακίνη για την οριοθετημένη από τον ίδιο έκταση γης στην Κολόνα.

"..ελθόντες εις βασιλεύουσαν εδόθη άδεια να κατοικηθεί η Σάμος, συγχρόνως εδόθη φιρμάνι και προς τον Σαρακίνην διά τήν σημαδευθείσαν παρ΄αυτού θέσιν και επιστρέψας οικειοποιήθη το μέρος του, κτίσας πύργον και εκκλησίδιον εις το επάνω μέρος" (6) .

 

ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΠΥΡΓΟΣΠΙΤΑ ΚΑΙ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ                                                                        

 

 

Φ. 202- Ο πύργος Ν.Σαρακίνη από νοτιοανατολικά με τμήμα τού οπωρώνα - Φαίνεται η στέγη τού ναού και μπροστά του στα νότια κάποια από τα κελλιά.

 

Από μελέτες για την βυζαντινή καστροκτισία (7) προκύπτει ότι ο πιο διαδεδομένος τύπος μεμονωμένου πύργου, σε όλες τις περιόδους, αλλά και στη μεταβυζαντινή περίοδο, είναι ο τετράπλευρος, ορθογωνικός ή τετράγωνος. Αρχικά φαίνεται πως ήταν σχεδόν τετράγωνοι με αναλογία πλευρών 1:1 περίπου, ενώ αργότερα διαπιστώνεται η κατασκευή πυργόσπιτων με ορθογωνική κάτοψη και αναλογία πλευρών 1:2 περίπου. Η ορθογωνική κάτοψη είναι η βασική μονάδα που επαναλαμβάνεται ανάλογα με τον αριθμό των ορόφων. Κάθε επίπεδο τού κτιρίου αποτελεί έναν ενιαίο χώρο. Η επικοινωνία μεταξύ των ορόφων γίνεται κυρίως με ξύλινες σκάλες. Τα πολυώροφα αυτά ορθογωνικά κτίσματα έχουν υπερυψωμένη από το έδαφος είσοδο, για λόγους ασφαλείας. Διαθέτουν δε μικρά ανοίγματα στα ανώτερα επίπεδα. Οι τετράπλευροι πύργοι συνήθως στεγάζονται με δύο τρόπους, είτε με επίπεδη στέγη (δώμα) είτε με τετράριχτη ξύλινη στέγη και κεραμίδια. Οι περισσότεροι όμως έχουν δώματα και στη στέψη τους υπάρχουν αμυντικές επάλξεις και καταχύστρες (ζεματίστρες). Οι πύργοι τού τέλους τού 15ου και του 16ου αιώνα διαθέτουν συχνά και τυφεκιοθυρίδες (τουφεκίστρες) στο ισόγειο.
Όσο για τις τοιχοποιίες, η κατασκευή τους είναι από αργολιθοδομή με ασβεστοκονίαμα με μερική χρήση πλίνθων, ενισχύονται δε κατά διαστήματα (καθ’ ύψος) με ξυλοδεσιές (μαντωσιές). Οι τοίχοι των βυζαντινών πύργων, ιδιαίτερα χοντροί (1,00 -1,50μ συνήθως), γίνονται σταδιακά πιο λεπτοί και ιδιαίτερα μετά τον 17ο αιώνα.
Τα πατώματα είναι ξύλινα και εδράζονται σε φέροντα ξύλινα δοκάρια που στηρίζονται στην τοιχοποιία. Χαρακτηριστικά μορφολογικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής των πύργων στη μεταβυζαντινή περίοδο είναι βασικά τα περιθυρώματα από λαξευτούς λίθους και πωρόλιθους καθώς και τα απλά ή διπλά πλινθόκτιστα ανακουφιστικά τόξα, επάνω από τα παράθυρα ή από τις πύλες εισόδου.

 

                                                                           ●

Την πολυπληθέστερη ομάδα μεταβυζαντινών πύργων συγκροτούν τα πυργόσπιτα, οχυρωμένες δηλαδή κατοικίες, κυρίως για αξιωματούχους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

Τα οθωμανικά πυργόσπιτα παρουσιάζουν ομοιότητες με τους οχυρούς πύργους, ως προς την επανάληψη καθ' ύψος τού μονόχωρου πυρήνα. Κάποια πυργόσπιτα που κατασκευάστηκαν στα τέλη τού 17ου και τού 18ου αιώνα ειδικότερα χαρακτηρίζονται μεν από τον ίδιο μονόχωρο πυρήνα σε όλους τούς ορόφους (δημιουργώντας χώρους πλήρους κατοίκησης), αλλά συχνά διέθεταν προεξοχές ανοιχτών ή κλειστών εξωστών, στα ανώτερα επίπεδα τού κτίσματος. Πρόκειται για μια ειδική κατηγορία των μεταβυζαντινών πύργων, αλλά και εξέλιξη της απλής αρχικής τυπολογίας.

Ως προς τις περιμετρικές φέρουσες τοιχοποιίες, ενισχύονται αυτές κατά διαστήματα (καθ' ύψος) με ξυλοδεσιές (μαντωσιές), χωνευτές στο πάχος των τοιχωμάτων των πύργων. Το πάχος των λιθοδομών ελαττώνεται σταδιακά στα ανώτερα επίπεδα, ενώ στις γωνίες τους εφαρμόζονται αγκωνάρια για την στατική επάρκεια τού κτίσματος.

 
Οι Πύργοι, τα Πυργόσπιτα αλλά και οι μικρότερες πυργόμορφες κατοικίες κτίζονταν καθ' όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου και της Βενετοκρατίας, αλλά και κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά την Επανάσταση του 1821. Στόχος ήταν πάντα η προστασία των ενοίκων από κατακτητές, πειρατές και ληστές. Ένα Πυργόσπιτο τής Επαναστατικής περιόδου στη Σάμο είναι τού Λυκούργου Λογοθέτη. Ο αρχηγός των Σαμίων αναδόμησε το 1823 έναν καταβεβλημένο βυζαντινό Πύργο, μέρος τής βυζαντινής οχύρωσης τού Πυθαγορείου, όπου και εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του.

 

 

 

Το βυζαντινό Κάστρο τού Πυθαγορείου και ο Πύργος τού  Λογοθέτη σε παλαιά φωτογραφία

 

Πριν από τον Πύργο τού Λογοθέτη, μερικοί άλλοι πύργοι-κατοικίες είχαν κτιστεί κατά το α΄μισό τού 18ου αιώνα στο "Βαθύ" και στη "Χώρα", για τους ίδιους λόγους άμυνας και προστασίας. 

Οι δύο Πύργοι στο Βαθύ- Αναπαράσταση (σχέδιο Α.Πετρονώτη)

 Οι δύο πύργοι στο Βαθύ

 

 

Στα 1717 κτίστηκε στο Βαθύ ο πενταώροφος  Πύργος τού Αγά Χριστόδουλου  Παπαχατζή  (τελευταίος και πανίσχυρος Έλληνας αγάς στη Σάμο), που εσφαλμένα θεωρείται ότι ανήκε στον  καπετάν Κωνσταντή Λαχανά" (Κωνσταντίνος Φώκος, μέλος τής φατρίας των Καρμανιόλων, Φιλικός και αγωνιστής τού 1821).   Ο Ιστορικός Ε.Σταματιάδης (19ος αιώνας) αναφέρθηκε στον οχυρό πύργο που έκτισε ο Αγάς Χριστόδουλος  Παπαχατζής: "..εν Βαθεί,  χρονολογίαν κτίσεως φέροντα 10 Οκτωβρίου 1717 και άχρι τού νύν σωζόμενον.."

(δ)Ο πύργος τού Αγά Γιαννάκη(;)στη Χώρα

(γ)-Πύργος τού Λαχανά στο Βαθύ

  

Ο Πύργος τού Αγά Γιαννάκη στο Βαθύ

 

 

Το 1735 κτίστηκε δίπλα στον πενταώροφο πύργο κι ένας άλλος τετραώροφος τού "Αγά-Γιαννάκη" (Γιαννάκης Χατζηγιαννάκης) : "Σώζονται μέχρι τού νύν δύο εν Βαθεί,  ών είς άνευ επιγραφής, μετά μόνης δε χρονολογίας αψλε (1735). Ιουνίου ιε ...".

Δεύτερο πυργόσπιτο  έκτισε ο  (Γιαννάκης Χατζηγιαννάκης) το 1749 στη Χώρα: "έτερος εν Χώρα, τοιαύτην  φέρων επιγραφήν.  αψμθ  (1749)  Μαρτίου μεσούντος"(8). Σήμερα σώζεται με περιορισμένους ορόφους, διατηρεί όμως κάποια από τα παλιά του στοιχεία.

Ο Εμμ. Κρητικίδης στα μέσα τού 19ου αιώνα  αναφέρει στην "Τοπογραφία" σχετικά με την Χώρα: "Σώζεται είς τριόροφος πύργος τού Μαθινά ανεψιού τού Αγά Χριστοδούλου Παπαχατσή κτισθείς, καθ΄ήν φέρει επιγραφήν επί τών μαρμαρίνων παραστάδων τής θύρας αυτού κεφαλαιώδεσι γάμμασι. αψμθ΄ Μαρτίου μεσούντος. Πύργος εκ βάθρων και θεμελίων ωκοδομήθη παρά τού ευαγούς κυρίου Μαθινά Κωνσταντίνου είς ασφάλειαν αυτού και τών φίλων". Αναφέρθηκε επίσης στον δημευμένο και γκρεμισμένο πολεμικό πύργο τού Χριστοδούλου Παπαχατζή στη Χώρα, στη θέση τού οποίου κτίστηκε Δημοτικό κατάστημα που στέγασε το Δημαρχείο  και το Αρχαιολογικό Μουσείο κατά το 1854, επί Ηγεμόνα Ιωάννου Γκίκα (9).

Τέλος, πρέπει να αναφερθεί η παρουσία στο νησί,  τριώροφων συνηθέστερα κατοικιών μικρότερων διαστάσεων  μέσα στους πυκνοδομημένους οικισμούς, που μιμούνται  τη μορφολογία των Πύργων. Είναι λιτά κτίσματα, με απλές κατόψεις και με λίγα μορφολογικά στοιχεία, που μαρτυρούν τις ανάγκες και τις συνθήκες ζωής που είχαν τότε οι κάτοικοι τού νησιού. 

  

Πυργόμορφη  κατοικία στη Λέκκα

Πυργόμορφη κατοικία στον Μαραθόκαμπο

 

"Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική τίποτε δεν συμβαίνει τυχαία. Όλες οι μορφές και οι κατασκευές μπορούν να ερμηνευθούν με βάση περιβαλλοντικούς, ιστορικούς, κοινωνικοοικονομικούς και γενικώς πολιτιστικούς παράγοντες"(10). Και στην περίπτωση των πυργόμορφων κατοικιών η αρχιτεκτονική γίνεται καθρέφτης της ιστορίας και όλων των άλλων συνθηκών που επηρέαζαν και διαμόρφωναν την ζωή των ανθρώπων σε εκείνες τις χρονικές περιόδους.

 

                                                                            

 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΣΑΡΑΚΙΝΗ

 

Ο Πύργος τού Σαρακίνη, οχυρό πυργόσπιτο τής Τουρκοκρατίας, είναι ο παλιότερος στο νησί. Ανήκει σε μια κατηγορία πύργων τής Μεταβυζαντινής περιόδου (η οποία τυπικά αρχίζει με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453) και αφορά οχυρωμένες κατοικίες, κυρίως αξιωματούχων και φεουδαρχών. Πρόκειται για κατοικία με έντονο αμυντικό χαρακτήρα, που εξασφάλιζε προστασία στους ενοίκους τους και στα αγαθά τους. Διαθέτει επάλξεις με "δόντια", καταχύστρα  στη βόρεια όψη,  καθώς και πολεμίστρες. Ο Πύργος τού Σαρακίνη θα ήταν ασφαλώς κι ένα παρατηρητήριο λόγω τής θέσης του για την επόπτευση τής παράκτιας περιοχής.

Είναι ένα επίμηκες, ορθογώνιο, λιθόκτιστο, τριώροφο κτίριο (ισόγειο και δύο όροφοι), εξωτερικών διαστάσεων 6,00Χ13,00μ.(11), ή 6.50Χ13,00μ. και ύψους 12μ.(11). Ήτοι:αναλογία πλευρών 1:2 περίπου.

 

 

Φ.2024- Βορινή όψη σήμερα (κατέπεσε μια έπαλξη)

 

 

 

 

(ε) Ο Πύργος τού Σαρακίνη-Βορινή όψη-παλαιότερη φωτογραφία

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Φ.2024- Η ανατολική όψη-Αντηρίδα

(ζ) Ανατολική όψη τού πύργου & η αντηρίδα

 

Φ.2024- Η ανατολική όψη

 

Φ.2024- Η νοτιοδυτική όψη

Φ.2024- Η νότια όψη

 

 

 

  

 

Οι τοίχοι του έχουν πάχος  0,80μ. περίπου. Ωστόσο, οι αναλογίες 1:2 και το λεπτότερο πάχος των τοίχων τού πυργόσπιτου (απ΄ότι  ίσχυε στους προγενέστερους βυζαντινούς χρόνους)  δεν το τοποθετούν μετά τον 17ο αιώνα (κάτι που θα συμφωνούσε με την τυπολογία των πύργων γενικότερα, έτσι όπως προκύπτει από σχετικές μελέτες). Στην περίπτωση τού Πύργου Σαρακίνη  η οικοδόμηση λεπτότερων τοίχων μπορεί να επιλέχτηκε όχι μόνον λόγω τής χρήσης κουρασανίου αλλά και κάποιου άλλου ακόμα ανθεκτικού υλικού; Έχει ειπωθεί ότι έξω από το χωριό Μύλοι υπήρχε η τοποθεσία "Μπουρτζουλάνα" από την οποία προμηθεύονταν ένα είδος ανθεκτικού υλικού (πορσελάνη) για τις κατασκευές. Η χρήση αυτού θα εξασφάλιζε την μεγαλύτερη ευστάθεια τού κτίσματος,  σε αντίθεση με το σύστημα των λιθοδομών με ασβεστοκονίαμα που ήταν ο περισσότερο διαδεδομένος τρόπος για τούς πύργους, απαιτούσε όμως πολύ χοντρούς τοίχους.

 

Συγκρίνοντας δε τις τοιχοποιίες τού πύργου τού Σαρακίνη με αυτές τού μεταγενέστερου Πύργου Παπαχατζή - Λαχανά (τού 1717)  διαπιστώνουμε το ίδιο ακριβώς πάχος τοίχων που εφαρμόζονταν πλέον μετά τον 17ο αιώνα.

 

Ν.όψη-Λεπτομ.τοίχου & μεταλλικός κρίκος

Φ.2024-Λεπτομέρεια τοιχοποιϊας - χρήση κεραμικών γύρω από τούς λίθους

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Α.όψη- κεραμικό 

σπόλιο

Ν.όψη- κεραμικό σπόλιο (δεξιά, στο μέσον).

 

 

 

 

Στον Πύργο τού Σαρακίνη χρησιμοποιήθηκαν πελεκητές πέτρες και πωρόλιθοι στα αγκωνάρια, καθώς και ημίξεστες ή άξεστες στις υπόλοιπες επιφάνειες. Ενδιάμεσα τοποθετήθηκαν μικρότεροι λίθοι και πολλά ανόμοια κεραμικά υλικά που περιβάλλουν τις πέτρες σε μια προσπάθεια να μιμηθούν οι τεχνίτες το "περίκλειστο" σύστημα δόμησης των βυζαντινών κτιρίων τής Πρωτεύουσας, διαδεδομένο κατά πολύ και στη ναοδομία. Εδώ γίνεται με μικρού μεγέθους τεμαχισμένα κεραμικά σε τυχαίες φόρμες, που τοποθετούνται αυθόρμητα, χωρίς ένα επιμελημένο σχέδιο. Ωστόσο διανθίζουν ευχάριστα τις τοιχοποιίες. Στην ανατολική και νότια όψη πακτώθηκαν στις λιθοδομές και δύο κεραμικά κοίλα σπόλια (τμήματα μικρών αγγείων;).

Στους τοίχους κατά ίσα περίπου διαστήματα, χρησιμοποιήθηκαν πλακοειδείς λεπτές πέτρες τοποθετημένες κατά μήκος η μια δίπλα στην άλλη, δημιουργώντας οριζόντιες ισόπαχες σχεδόν ζώνες (διαζώματα) που διασπούν τις μεγάλες επιφάνειες των τοίχων. Χρήση ξυλοδεσιών (μαντωσιές, χατήλια) μέσα στους τοίχους δεν έγινε. 

Στον δεύτερο όροφο (τρίτο επίπεδο) οι τοίχοι λεπταίνουν, δημιουργώντας ολόγυρα μια προεξέχουσα κρηπίδα. Οι τέσσερις γωνίες τής κρηπίδας ενισχύονται και λιτά "κοσμούνται" από τέσσερις πλατιές και φαρδιές ανοιχτόχρωμες πέτρες, καλά πελεκημένες. Η κρηπίδα γίνεται ένα ακόμα μορφολογικό στοιχείο που διασπά την επιπεδότητα των τοίχων. Σε συνδυασμό μάλιστα με τα κατακόρυφα στοιχεία που είναι η καταχύστρα, οι προεξοχές των καμινάδων των εστιών τού Πύργου και τού "απόπατου"  ακόμα και οι επάλξεις δημιουργείται ένα ενδιαφέρον αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα.

Χαμηλά στον νότιο τοίχο (νοτιοανατολική γωνία τού πύργου) υπάρχει τριγωνικού σχήματος αντηρίδα.

Τα ανοίγματα τού πυργόσπιτου ήταν αρχικά λίγα και μικρά. Από τα παλιά αυτά ανοίγματα υπάρχουν ένα παράθυρο στον α΄όροφο (που ήταν αρχικά η είσοδος στον πύργο) και πέντε άλλα παράθυρα στον β΄όροφο. Τα κανάτια τους έκλειναν εσωτερικά στο χώρο, για ασφάλεια. Τα ανοίγματα αυτά περιβάλλονται από πολύ φαρδιά πέτρινα περιθυρώματα  πωρόλιθου και κοσμούνται -σύμφωνα με τον Α. Πετρονώτη- με τον θυρεό μάλλον τού σταυρού τής Μάλτας (ήτοι τού Τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ), με τις δίλοβες απολήξεις. Αναρωτιέται δε ο ίδιος, αν σχετίζεται  αυτό με το γεγονός ότι ο Κιλίτς Αλή είχε πάρει μέρος στην πολιορκία τής Μάλτας  (18 Μαΐου 1565 - 11 Σεπτ. 1565), όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία προσπάθησε να κατακτήσει το αρχιπέλαγος της Μάλτας, που εκείνη την εποχή κατείχαν οι Ιωαννίτες Ιππότες. (Το Δεκέμβριο του 1522, μετά από πολύμηνη πολιορκία τής Ρόδου, την οποία εξουσίαζαν οι Ιωαννίτες, οι δυνάμεις τού Σουλεϊμάν τού Μεγαλοπρεπούς τούς υποχρέωσαν να την εγκαταλείψουν. Ύστερα από πολλές περιπλανήσεις  οι Ιωαννίτες Ιππότες  εγκαταστάθηκαν στη Μάλτα το 1530). Φαίνεται δε πως ο Σαρακίνης  βρίσκονταν στην υπηρεσία τού Κιλίτς Αλή από τα χρόνια ακόμα που ο τελευταίος ασκούσε την πειρατεία. 

Ο θυρεός τής Μάλτας, των Ιωαννιτών

Ο Σταυρός τής Μάλτας (;) σε Β.παράθυρο

Φ.2024-Ο Σταυρός στο Ν.παράθυρο

 

Η πρόσβαση στον πύργο γίνονταν  κατευθείαν στον α΄όροφο (δεύτερο επίπεδο) μέσω ξύλινης ελεύθερης σκάλας που ανέσυραν μετά τη χρήση της.  (Το ίδιο γινόταν και στους Πύργους τού Αγά Χριστόδουλου  Παπαχατζή  και τού Αγά-Γιαννάκη στο Βαθύ).

Το μοναδικό άνοιγμα  που υπήρχε στον α΄ όροφο όταν κτίστηκε ο πύργος Σαρακίνη (και χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια σαν παράθυρο) ήταν ασφαλώς η πρώτη είσοδος τού κτίσματος. Είναι ασυνήθιστα χαμηλή όπως συνέβαινε στους περισσότερους πύργους, ακόμα και για τις εσωτερικές πόρτες. Δυσκολεύονταν έτσι η πρόσβαση μέσα στον πύργο, ιδιαίτερα για όσους οπλοφορούσαν. 

Η είσοδος  ως ένα ευαίσθητο σημείο για την άμυνα τού πύργου  τοποθετήθηκε σε κάθετη διάταξη με την καταχύστρα, ώστε να προστατεύεται από αυτήν, όταν βρισκόταν σε λειτουργία.

 

Το παράθυρο στον όροφο

Για την κατασκευή δε τής νέας εισόδου (άγνωστο πότε) στο ισόγειο τού πύργου δημιουργήθηκε μια ημικυκλική καμάρα στον βορινό τοίχο, σε ευθεία κάτω ακριβώς από την καταχύστρα, αποτρέποντας έτσι τούς εισβολείς σε περιόδους υψηλού κινδύνου. 

  

(η) Η νέα είσοδος στο ισόγειο

Εκεί, στο άνοιγμα ενσωματώθηκε ένα πέτρινο ορθογωνισμένο περιθύρωμα στη μέσα μεριά τής λιθοδομής. Φέρει δύο φαρδιές παραστάδες από δύο μονόλιθους σε κάθε πλευρά, και μια φαρδύτερη ακόμα επίστεψη που εδράζεται πάνω σε αυτές. Το σύνολο τού περιθυρώματος διακοσμείται με απλές ραβδώσεις.  Ανάμεσα στην  επίστεψη και στο επάνω μέρος τής  καμάρας δημιουργείται το τύμπανο τού υπέρθυρου.  Η  μεταλλική πόρτα που υπακούει στις προδιαγραφές των πύργων (ήταν ξύλινες, καπλαντισμένες συνήθως με λεπτά φύλλα σιδήρου καρφωμένα με χειροποίητα καρφιά ή συγκρατημένα από μεταλλικές ράβδους) τοποθετήθηκε στη μέσα μεριά επίσης των λίθινων παραστάδων.  Έχουμε έτσι μια κλιμακωτή διάταξη κι ένα πολύ όμορφο τελικά αποτέλεσμα, παρά την κακή μεταχείριση τού  υλικού που πιθανότατα προήλθε από τα διάσπαρτα τότε, σε όλη την περιοχή, αρχαία κατάλοιπα. 

 

ΤΑ ΤΡΙΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΔΩΜΑ:

Το ισόγειο τού πύργου είναι μονόχωρο και θολωτό. Ο δρομικός θόλος είναι ημικυκλικός. Έχει ύψος 4,00μ. περίπου στο κλειδί του. Το ισόγειο λειτουργούσε ως αποθηκευτικός χώρος. Στο εσωτερικό του είχε διανοιχθεί πηγάδι για την εξασφάλιση τού νερού σε περιπτώσεις κυρίως αποκλεισμού. Μια ξύλινη σκάλα, που ξεκινάει από την γωνία τού νότιου με τον ανατολικό τοίχο και αναπτύσσεται σε όλο τον ανατολικό τοίχο, οδηγεί στους δύο ορόφους. Ανατολικά, πολύ υψηλά, πάνω από τη σκάλα υπάρχει τυφεκιοθυρίδα (τουφεκίστρα): άνοιγμα σχήματος πολεμίστρας που στενεύει πολύ εξωτερικά  για τις ανάγκες τής άμυνας σε περιστάσεις εχθροπραξιών.

Παράθυρα δεν υπήρχαν στο ισόγειο. Πολύ αργότερα, σε νεώτερους μάλλον χρόνους, διανοίχθηκε ένα παράθυρο κοντά στην είσοδο, χωρίς κανένα  ιδιαίτερο μορφολογικό στοιχείο.

 

(η) α) Τομή κατά πλάτος β) Τομή κατά μήκος γ) κάτοψη δώματος δ) Κάτοψη β΄ορόφου ε) Κάτοψη α΄ορόφου ζ) Κάτοψη ισογείου

 

 

Ο α΄όροφος, χώρος κατοίκησης, έχει ύψος 2,50μ. περίπου.  Δεν είναι ενιαίος. Ένα δωμάτιο, που καταλαμβάνει το 1/3 τού όλου χώρου  δημιουργήθηκε (αργότερα;) στη δυτική πλευρά.  Εκεί  υπάρχει κι ένα μικρό άνοιγμα (τουφεκίστρα) σε μορφή πολεμίστρας. Στο κέντρο τής νότιας όψης τού πύργου υπήρχε εστία, τής οποίας η καμινάδα εξέχει μέχρι την κρηπίδα που δημιούργησε η λέπτυνση των τοίχων στον β΄όροφο. Μια μικρή κόγχη υπάρχει κοντά στον νότιο τοίχο. 

 

Στον βόρειο τοίχο, κάτω από την καταχύστρα, υπάρχει το "παράθυρο" στο οποίο  ήδη αναφερθήκαμε (ήτοι: η πρώτη είσοδος τού πύργου). Το άνοιγμα αυτό έχει μεταλλικό πορτάκι ίδιας κατασκευής με την πόρτα εισόδου στον πύργο, ξύλινο από μέσα, επενδυμένο με φύλλα σιδήρου καρφωμένα με χειροποίητα καρφιά. Φέρει δε ένα πολύ μικρό τετράγωνο άνοιγμα στο κέντρο του, απ΄όπου γινόταν εφικτή η ασφαλής επισκόπηση τού έξω χώρου σε ώρες κινδύνου, καθώς και η άμυνα.

 

Στον ανατολικό τοίχο καταγράφηκε (στην αποτύπωση τού Α.Πετρονώτη) ένα δεύτερο παράθυρο μεταγενέστερης τεχνοτροπίας  με ξύλινα κασώματα και χατήλια που στηρίζουν το υπέρθυρο. 

Στον υπόλοιπο χώρο τού α΄ορόφου διανοίχθηκαν άλλα τρία  μικρά παράθυρα:  ένα στον δυτικό και δύο στον νότιο τοίχο, που διαφέρουν στην κατασκευή τους από όλα τα προηγούμενα που ήδη αναφέραμε, αλλά και από αυτά τού β΄ορόφου που είναι και τα πρωταρχικά. Το δυτικό παράθυρο διανοίχθηκε στη θέση τής πολεμίστρας που αποτυπώνεται στην κάτοψη τού α΄ορόφου.

  

2024-Βορινό παράθυρο α΄ορόφου

2024-Ανατολικό παράθυρο α΄ορόφου

 

2024-Δυτικό παράθυρο α΄ορόφου

 

 

 

 

2024- Το 1ο νότιο παράθυρο  τού α΄ορόφου

2024- Το 2ο νότιο παράθυρο τού α΄ορόφου 

 

Ο β΄όροφος, χώρος κατοίκησης επίσης,  έχει ύψος 2,50μ. περίπου και είναι μονόχωρος. Η σκάλα που οδηγεί σε αυτόν γίνεται απότομη,  καταλαμβάνοντας έτσι λιγότερο χώρο. Στο επίπεδο αυτό, που είναι και το ανώτερο και το πλέον ασφαλές, υπάρχουν  τέσσερα μικρά ανοίγματα: Από ένα παράθυρο στο κέντρο τής  ανατολικής και δυτικής όψης, ένα στην νότια και δύο στην βόρεια όψη τού πύργου. Είναι τα πρωταρχικά όπως είπαμε παράθυρα τού πύργου. Πλαισιώνονται από πολύ φαρδιά περιθυρώματα πωρόλιθων και φέρουν όπως ήδη αναφέραμε τον σταυρό (τής Μάλτας;) στα υπέρθυρα. (Δυστυχώς, το υπέρθυρο τού ανατολικού παραθύρου κατέρρευσε). 

 

Στο κέντρο κάποια ίχνη τού σταυρού & δεξιά επάνω η χρονολογία

Στο υπέρθυρο τού πρώτου βορινού παραθύρου (στο χώρο μεταξύ καταχύστρας και καπνοδόχου), διακρίνεται πολύ αχνά η επιγραφή με τη χρονολογία  κατασκευής τού πύργου, που παρατήρησε ο Ι. Παπάλης περί το 1964: "εις το ανώφλιον ενός παραθύρου τής βορείου πλευράς (τού πύργου) φέρεται η χρονολογία 1577".

 

 

 

Δυτικό παράθυρο β΄ορόφου

Φ.2024-1ο βορινό παράθυρο β΄ορόφου 

 

 

Φ.2024-2ο βορινό παράθυρο β΄ορόφου

 

 

 

Φ.2024-Ανατολικό παράθυρο β΄ορόφου

 

Φ.2024-Νότιο παράθυρο β΄ορόφου

 

Ανάμεσα στα δύο βορινά παράθυρα υπάρχει η δεύτερη εστία τού πυργόσπιτου. Η καμινάδα της προεξέχει κι αυτή μέχρι την άκρη τής κρηπίδας και έχει εσωτερικά δύο θυρίδες ψηλά, στην επίστεψη τού τζακιού. Μέσα στον χώρο τού β΄ορόφου υπάρχουν και τέσσερις μικρές κόγχες στους τοίχους. Το πάτωμα τού ορόφου αυτού είναι από ξύλινες τάβλες που στηρίζονται σε  δοκάρια, πακτωμένα στους πέτρινους τοίχους. Από τη στάθμη αυτή με μια απότομη, ξύλινη σκάλα οδηγούμαστε στο δώμα τού Πύργου.

Το δώμα είναι το ανώτερο επίπεδο τού πύργου. Χαρακτηρίζεται κυρίως από τις επάλξεις   δυτικής  τυπολογίας (με "δόντια") ,που συναντάμε επίσης  στη Ρόδο (των Ιωαννιτών Ιπποτών) καθώς και στην Πάτμο. Μια έπαλξη στην αμυντική αρχιτεκτονική, όπως και στην περίπτωση τού πύργου Σαρακίνη, περιλαμβάνει ένα στηθαίο ή παραπέτο (δηλαδή ένα αμυντικό χαμηλό τοίχο), στο οποίο υπάρχουν κατά διαστήματα ορθογώνια διάκενα, οι "πολεμίστρες", από όπου αμύνονται οι υπερασπιστές του εναντίον των επιτιθεμένων  με την εξαπόλυση βελών ή άλλων βλημάτων.

 

Φ.2024- Επάλξεις βόρειας όψης

Φ.2024- Επάλξεις νότιας όψης

 

 

 

 

 

 

 

 

Φ.2024- Επάλξεις ανατολικής όψης

Φ.2024- Επάλξεις δυτικής όψης

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Πολεμίστρες επίσης  με τη μορφή ορθογωνισμένων ανοιγμάτων μέσα στο πάχος των λιθοδομών των επάλξεων  υπάρχουν στην ανατολική στενή πλευρά τού πύργου, στη νοτιοανατολική γωνιακή έπαλξη, και άλλη μια στην αντίστοιχη βορειοδυτική έπαλξη τής δυτικής όψης  για την προάσπιση των ευάλωτων σημείων.

 

Στο νότιο τμήμα τού δώματος υπάρχει αποχωρητήριο, ο "απόπατος" (ονομασία με μακριά επιβίωση από την αρχαία εποχή). Πρόκειται για έναν χώρο μικρών διαστάσεων, σχήματος ορθογωνίου που περιλαμβάνεται στο πάχος τού τοίχου τής έπαλξης, προεξέχοντας και από την κάτοψη τού δώματος. Στηρίζονταν σε δύο πέτρινα φουρούσια. Ήταν κλειστό μπροστά με ξύλινο προφανώς πορτάκι. Η εγκατάσταση φέρει κυκλική οπή αφόδευσης σε ελαφριά υπερύψωση από τη στάθμη τού δώματος,  ενώ τα λύματα έπεφταν στη γη ελεύθερα  στην πίσω πλευρά τού πύργου, σε σημείο, βεβαίως, όπου δεν υπήρχαν παράθυρα σε κανένα επίπεδο τού πύργου. Παρόμοιες λύσεις παρατηρήθηκαν σε σπίτια τού Μυστρά τού 13ου και 14ου αιώνα,     με τη διαφορά ότι η ημικυκλική εκεί οπή αφόδευσης συνδέονταν µε αγωγό κτιστό στις τέσσερις πλευρές, ο οποίος οδηγούσε τα λύματα σε βόθρο. Αυτός ο τύπος αποχωρητηρίου διατηρήθηκε και επί Τουρκοκρατίας. Η ελεύθερη αποβολή λυμάτων συνηθίζονταν σε πυργόσπιτα, σε πύργους μοναστηριών και γενικά σε αγροτόσπιτα τής υπαίθρου. Πιθανόν να υπήρχε ακριβώς από κάτω ένας "κοπρώνας" (λάκκος) για τη συλλογή των αποβλήτων. Μαζί δε με αυτά των ζώων χρησιμοποιούνταν σαν λίπασμα στα χωράφια και στους μπαξέδες.

Στην νότια πλευρά τού πύργου, χαμηλά στο στηθαίο των επάλξεων (στη στάθμη τού δώματος), υπάρχουν τρεις ορθογωνισμένες οπές, όπου οδηγούνται με τις σχετικές κλίσεις τα όμβρια νερά τού δώματος (υδρορροές). Εκεί  προεξέχουσες πέτρες ή κοίλα κεραμικά απομάκρυναν τα νερά προς τα έξω. Το δώμα  κατασκευάστηκε  κατά τον νησιωτικό τρόπο (με δοκούς, πεταύρες ή καλάμια, φίδες, φύκια κ.λ.π.)  με επικαλυμμένα τα απαραίτητα υλικά από ένα στρώμα πηλού. (Συνήθως στους πύργους γινόταν και μόνωση από παραδοσιακό κουρασάνι). Τον πηλό θα μπορούσαν ίσως να είχαν προμηθευτεί από την περιοχή τού Παγώνδα (το "κιρμιζί-κιοϊ" σε τουρκικά έγγραφα, που σημαίνει Ερυθροχώριον - Κοκκινοχώρι), όπου σύμφωνα με τον Σταματιάδη  υπήρχε στη φύση ένας γλοιώδης πηλός  κόκκινου χρώματος,  κατάλληλος για την κεραμουργία, με τον οποίο καλύπτονταν τα χωμάτινα δώματα. Παρεμπιπτόντως, άλλο περίφημο χώμα για δώματα στην ευρύτερη περιοχή ήταν το ψαλμόχωμα των Κουμαιίκων που "λαμβάνει χρώμα χρυσίζον κίτρινον και απολιθούται εις τοιούτον τρόπον, ώστε και αδάμαντα δύναταί τις δι΄αυτού να κόψη". 

 

 

Στις βόρειες επάλξεις προς την Β.Α. πλευρά   εντοπίστηκε  από τον Α. Πετρονώτη ένα χαραγμένο σύμβολο, το μονόγραμμα πιθανώς τού Σαρακίνη. Παρατήρησε δε  ότι υπάρχει κάποια αντιστοιχία με τη σφραγίδα που υπάρχει στη Διαθήκη Σαρακίνη, στην οποία θα αναφερθούμε παρακάτω.

2024-H μαύρη  πλάκα με το μονόγραμμα

Φ.2024-Τουφεκίστρα στον Α. τοίχο

Το μονόγραμμα Σαρακίνη στην έπαλξη

 

Το μονόγραμμα από τον Α. Πετρονώτη

Μια καταχύστρα (φονιάς ή ζεματίστρα ή σκοτώστρα) εξοπλίζει το πυργόσπιτο και βρίσκεται  στη βορειανατολική γωνία τού κτίσματος. Χρησίμευε για τη ρίψη καυτών υγρών (λάδι) κατά τη διάρκεια τής άμυνας. Απολήγει στην οροφή τού α΄ ορόφου, όπως ακριβώς συμβαίνει με την καταχύστρα τού πύργου τού "Καπετάν Λαχανά" στο Βαθύ  με την οποία παρατηρούνται ομοιότητες. [την μελέτη έκανε ο Αρχιτέκτων - Ιστορικός και Καθηγητής Α.Π.Θ. Αργύρης Πετρονώτης (12) - Βλέπετε επίσης: "Για τη διάσωση τού Πύργου"(13 α και β)],

Η λιθοδομή τής καταχύστρας κτίστηκε πάνω σε πέτρινο επιμήκες μέλος, το οποίο με τη σειρά του εδράζεται σε δύο πέτρινα κυματοειδή φουρούσια, πακτωμένα μέσα στον τοίχο.

 

 

Φ.2024-Η βορινή καταχύστρα στον πύργοΣαρακίνη

(θ) Η καταχύστρα στον πύργο τού Καπεταν Λαχανά

 

 

Τέλος, θέλουμε εμφαντικά να τονίσουμε ότι το Διατηρητέο (από τα 1983) ιστορικό και αρχιτεκτονικό μνημείο  χάνει σταδιακά τα συστατικά του (Μάρτιος 2024). Έχασε ήδη κάποιες επάλξεις του κι άλλες αποκολλήθηκαν και είναι έτοιμες να πέσουν. Το ίδιο και το επάνω μέρος τής καπνοδόχου. Το υπέρθυρο τού ανατολικού παραθύρου γκρεμίζεται και θα συμπαρασύρει μεγάλο τμήμα τού τοίχου. Η προεξοχή τού "απόπατου" κατέπεσε, ενώ επικίνδυνες, βαθιές ρωγμές στις λιθοδομές προμηνύουν την επερχόμενη μετατροπή τού πύργου σε ένα σωρό από πέτρες. Ιστορική ειρωνεία: ύλη δεύτερης και τρίτης χρήσης, που θα χρησιμοποιηθεί σε νέες κατασκευές; Στη Σάμο όπου χάθηκε ή αλλοιώθηκε στο παρελθόν μεγάλο μέρος τού μνημειακού της πλούτου  και που τώρα- λόγω τού μεγάλου σεισμού τού 2020- μένει βαθύτερα πληγωμένη, δεν έχουμε την πολυτέλεια τής σιωπής και τής περαιτέρω προσμονής.  Ο,τι αναβάλλεται για αύριο θα έχει πλέον  συνέπειες καθοριστικής σημασίας.

                                                                                    

Ο  ΔΙΔΥΜΟΣ ΝΑΟΣ  (1577 και 1602) - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

(ι) Ο δίδυμος ναός τού Αγίου Ιωάννου Θεολόγου- Αγίου Γεωργίου μέσα στο  πατμιακό μετόχι.

Δίπλα στον Πύργο, στα βορειοανατολικά αυτού, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Μεταξύ του Πύργου και της εκκλησίας παρεμβάλλεται αυλή, ενώ γύρω από αυτήν διατηρούνται τα κελλιά και διάφορα βοηθητικά προσκτίσματα. Ανήκει στον τύπο τής απλής δίκλιτης εκκλησίας, τής οποίας τα δρομικά κλίτη είναι θολοσκέπαστα. Το νότιο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη Θεολόγο και το βόρειο στον Άγιο Γεώργιο.

 

(κ)Η είσοδος τού νοτίου κλίτους   

Φαίνεται από τα ιστορικά στοιχεία ότι το μικρό εκκλησάκι τού Σαρακίνη κτίστηκε συγχρόνως μάλλον με την οικοδόμηση τού Πύργου, δηλαδή περί το 1577, και δεν μπορεί παρά να είναι το  βόρειο κλίτος τού σημερινού ναού.  Ο νότιος ναός (κλίτος) κτίστηκε όταν η περιουσία τού Σαρακίνη περιήλθε  το 1602 (με Διαθήκη) στην Ιερά Μονή Πάτμου. Φέρει άλλωστε επιγραφή που σώζεται στο υπέρθυρο του. Εργάσθηκαν  γι΄αυτό Πάτμιοι τεχνίτες.

 

Φ.2018- Εκκλησάκι Πατμίων τεχνικών στη Χώρα Πάτμου

 

 

 

 

 

 

 

 

 Τα παραπάνω ενισχύονται κι από την έρευνα: "Από τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των δύο κλιτών αλλά και από την περιορισμένη επικοινωνία που έχουν οι χώροι τους, γίνεται φανερό ότι δεν ανήκουν και τα δύο στην ίδια οικοδομική φάση, αλλά ότι το μικρότερο -το βορινό- είναι παλαιότερο ή μεταγενέστερη προσθήκη, χωρίς δυνατότητα ακριβέστερου προσδιορισμού"(14). Ο Hermann J.Kienast (15)  επίσης, θεωρεί ότι πρόκειται αναμφισβήτητα για δύο ναϊσκους διαφορετικών οικοδομικών φάσεων. Προσδιορίζει δε  το βορινό κλίτος ως το παλαιότερο).

 

Τα κλίτη μεταξύ τους επικοινωνούν δια μέσου ενός χαμηλού, τοξωτού, ημικυκλικού ανοίγματος προς τη δυτική μεριά των κλιτών. Βάσει τής αποτύπωσης που παραθέτουμε, το μεγαλύτερο νότιο κλίτος έχει εσωτερικές διαστάσεις 3,70Χ8,40μ., ενώ το βόρειο 3,30Χ7,40μ. Το ύψος των θόλων μέχρι τα "κλειδιά" τους είναι αντίστοιχα 4,60μ. και 4,10μ.. Οι θόλοι είναι ελαφρά οξυκόρυφοι, κατασκευασμένοι από εμφανείς λίθινους ορθογώνιους θολίτες, όπως συναντήσαμε και στον ¨Αγιο Γεώργιο τον Φανερωμένο Καρλοβασίου, αλλά και στο εκκλησάκι τού Αγίου Χριστοδούλου στο Ηραίον. Με το τελευταίο οι ομοιότητες είναι μεγάλες και αποδίδονται στην σχέση των δύο ναών με την Μονή τής Πάτμου. 

Η γένεση τού θόλου τού νοτίου κλίτους τού Αγίου Ιωάννου καθώς και τής κόγχης τού Ιερού του τονίζεται από έναν κοσμήτη  λαξευμένο σε κοιλόκυρτο κυμάτιο. Η ημικυκλικής κάτοψης κόγχη τού ιερού τού νοτίου κλίτους (με τη θυρίδα τής Πρόθεσης προς βορράν)  είναι ημιεξαγωνικής κάτοψης εξωτερικά, και καταλαμβάνει το σύνολο τού ανατολικού τοίχου. (Τού δε βορείου κλίτους η κόγχη τού Ιερού είναι εσωτερικά και εξωτερικά ημικυκλικής κάτοψης). Η μαρμάρινη πλάκα τής Αγίας Τραπέζης του Ναού είναι τοποθετημένη πάνω σε μαρμάρινη στήλη που φέρει αρχαία επιγραφή: "Αύλον΄οφέλλιον Αττικόν θιόν Αττικού τού Νεωποίο(υ) τής Βασιλείου θεάς ¨Ηρας και παραφύλακος κριθέντα εις Ολυμπια τα εν πείση παίδων στάδιον νεικήσαντα τον Επώνυμον εν τω(ι) ιερώ(ι τής) βασιλείου θεάς ¨Ηρας αγ΄ν παίδων πάλην την τειμήν αναστήσαντος τού πατρός" (16).

Αποτύπωση Κ.Παπαϊωάννου - Π.Βασιλάκη- 1957 

(λ) Ναός Ι. Θεολόγου. Δεξιά το νότιο κλίτος

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(μ)Επικάλυψη τού ναού με κεραμικές πλάκες

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ένα μικρό παράθυρο τύπου πολεμίστρας φωτίζει από νότια τον ναό, καθώς κι ένας στρογγυλός φεγγίτης στην δυτική όψη, ψηλά στον θόλο και πάνω από την είσοδο  διακοσμημένος με πέτρινο κοιλόκυρτο πλαίσιο. 

 

 

Φ.2024-Το υπέρθυρο τού νοτίου κλίτους

Φ.2024-Ο φεγγίτης τού νοτίου κλίτους

Δυτική όψη τού βορείου κλίτους

Τής ίδιας μορφολογίας είναι και το φαρδύ περιθύρωμα τής εισόδου, με προεξέχοντα διπλό κοσμήτη και βαθιά τοξωτή κόγχη στο υπέρθυρο, πλαισιωμένη επίσης με πέτρινο διπλό διάζωμα. Ο ίδιος φεγγίτης αντίστοιχα υπάρχει και στο βόρειο κλίτος.  Ο Κ.Παπαϊωάννου κάνει αναφορά και σε "ένα μαρμάρινο βάθρο-σαν σχηματοποιημένο επίκρανο μικρού ημικίονα- προερχόμενο προφανώς από αρχαία οικοδομή, που είναι τοποθετημένο στην ανατολική άκρη τής μεταξύ των δύο κλιτών καμάρας". Τα τέμπλα των δύο κλιτών είναι ξύλινα και απλά. Τα δάπεδα σήμερα είναι από μωσαϊκά. 

 

Φ.2024-Η επικάλυψη των θόλων τού ναού

Η επικάλυψη των θόλων έγινε από τετραγωνισμένες κεραμικές πλάκες σε κανονικό σχηματισμό. Η τοποθέτησή τους έγινε κατά τρόπο ώστε να διατηρείται η καμπυλότητα των θόλων. Μεταξύ των δύο κλιτών υπάρχει μικρό καμπαναριό. Ιδιαίτερο στοιχείο είναι οι αντηρίδες που διαμορφώθηκαν σε όλο το μήκος τού νοτίου τοίχου και σε ένα τμήμα τού βορείου. Παρόμοιες αντηρίδες έχει π.χ. ο ναός τής Ζωοδόχου Πηγής Πεταλούδας Κονταιίκων και τού Αγίου Χριστοδούλου στο Ηραίο. 

 

 

Ο δίδυμος ναός στον παρόντα χρόνο βρίσκεται με  επιχρισμένες τις λιθοδομές του, κατά τρόπο ώστε να έχει αλλοιωθεί ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του.

 

 

Φ.2004-Ο ναός το 2024 από τα δυτικά, επιχρισμένος

Φ.2024- Ο ναός το 2024 από τα ανατολικά, επιχρισμένος

 

 

                                                                            

 

 

 

 

 

                                                                                     

 

ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΜΙΑΚΟΥ ΜΕΤΟΧΙΟΥ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ`     

 

ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΩΣ ΜΕΤΟΧΙ ΤΗΣ ΚΟΛΟΝΑΣ Ή ΜΕΓΑΛΟ ΜΕΤΟΧΙ Ή ΜΕΤΟΧΙ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ.

Με τη διαθήκη του  τον Φεβρουάριο τού 1586, που σώζεται στο Αρχείο τής Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου (φάκελλος 56- Σάμου), ο Νικόλαος Σαρακίνης (Νικόλαος Διάκος ή Διάκος τής Κρητικής ή Γκιρίτογλου) άφησε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στον μοναχογιό του Βασίλη: "κι αν ο γιος πέθαινε χωρίς απογόνους, ο Διάκος της Κρητικής ήθελε ολόκληρη την περιουσία να την κληρονομήσει η αγία μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου της Πάτμου για να μείνει στην κατοχή της για πάντα. Η διαθήκη της 16ης Φεβρουαρίου 1586, που έχει γραφεί από τον ταβουλάριο Νικήτα Μινδρίνο και έχει υπογραφεί από τον διαθέτη δεν ήταν η μοναδική που συνέταξε ο Διάκος της Κρητικής. Πάντως φαίνεται πως παρουσιάζει εχέγγυα γνησιότητας. Μετά δε τις διενέξεις που ακολούθησαν μεταξύ των συγγενών και τής Μονής συντάχθηκε το 1590 ένα κείμενο (το συμβιβαστικό μάλλον), που διένειμε την κληρονομιά τού Σαρακίνη" (17).

 

¨Εκτοτε, η Μονή τής Πάτμου πήρε στην κατοχή της την κτηματική περιουσία τού Σαρακίνη και την περιοχή τού Πύργου, ιδρύοντας το Μετόχι τού Ιωάννου Θεολόγου και κτίζοντας το 1602 το νότιο κλίτος τού ομώνυμου ναού. Στα παραπάνω προστέθηκε ένα κτίριο με τέσσερα μοναστικά κελλιά, μια μικρή κατοικία,  προσκτίσματα και σταύλοι. Το συγκρότημα των κτισμάτων στο σύνολό του, όπως διαμορφώθηκε σταδιακά, έχει έκταση 30Χ50μ.

 

Έχει κάποιο νόημα,  να πούμε  σχετικά με τα άλλα πατμιακά μετόχια στη Σάμο  ότι κατά το ίδιο έτος (1602) δωρίστηκε από δύο μοναχούς στην Μονή τής Πάτμου  το Μετόχι τού Αγίου Γεωργίου Μαραθοκάμπου(18). Αλλά και το Μετόχι τής Αγίας Τριάδος Καστανέας(19)  έγινε μετόχι τής Μεγάλης Μονής κατά τα πρώϊμα χρόνια τής επανοίκησης τού νησιού. Κάποια στοιχεία αποδεικνύουν την δράση της και την σχέση της με τα μετόχια στη Σάμο.

 

Ενδεικτικά, το 1602   στα Αρχεία τής Μονής Πάτμου στη Σημείωση (Κ.1008, Φ.57ν κ. ε- Πάτμος 1602) αναφέρονται "δουκάτα χρυσά...που αποστέλλονται στις εκκλησίες τής Σάμου". Ωστόσο από τις Πηγές τής Μονής, όπου μνημονεύονται θάνατοι μοναχών στο νησί στα 1572 και 1576, φαίνεται ότι Πάτμιοι μοναχοί είχαν πολύ νωρίτερα εγκατασταθεί στη Σάμο.

 

Από την έρευνα (στα Αρχεία τής Μεγάλης Μονής Πάτμου) τού Π.Δ.Μιχαηλάρη  αντλούμε κάποια  στοιχεία που αφορούν μεταξύ άλλων στην περιουσία τού μετοχίου τής Κολόνας, η οποία ήταν μεγάλη, συνεχής  και εύφορη, ανέρχονταν δε, σε  3.500 στρέμματα. Από την περιγραφή των ορίων αυτής (20), διαπιστώνεται ότι εκτείνεται αδιάσπαστη. Ωστόσο διαθέτει αλλού κι ένα "χωράφι μέ μίαν μουργιάν καί μέ τό παλαιόμυλον» στην περιοχή τού Πατμιακού επίσης μετοχίου του 'Αγίου Γεωργίου Μαραθοκάμπου. 

Η περιουσία τού μετοχίου τής Κολόνας "δέν φαίνεται ότι αυξήθηκε σημαντικά άπό δωρεές κτημάτων πού έγιναν προς τή μονή της Πάτμου άπό Σάμιους χριστιανούς...όμως τό στοιχείο πού χαρακτηρίζει τήν κινητικότητα του μετοχιου της Κολόνας τόν 17ο αιώνα είναι ή συνήθης πρακτική της πάκτωσης των κτημάτων καί κτισμάτων του μετοχιου άπό διάφορους πακτωτές, οί οποιοι είναι σχεδόν αποκλειστικά μοναχοί της μονής της Πάτμου... Στά αξιοσημείωτα τό γεγονός ότι ή χρονική διάρκεια των πακτώσεων δέν είναι σταθερή άλλα σχεδόν κάθε φορά ποικίλλει αναλόγως προς τίς διαθεσιμότητες, προφανώς, των πακτωτών". Εξαίρεση υπήρξε στα 1828, όταν το μετόχι τής Κολόνας πάκτωσε πλέον όχι μοναχός αλλά ένας δανειστής τής μονής, «ο τιμιώτατος κύρ Χατζή 'Ιωάννης Τριαντάφυλλου».

 

Στις διάφορες πακτώσεις γίνονται αναφορές στα "χωράφια, περιβόλια, σπίτια, νερόμυλους, στον Πύργο" που παραχωρούνταν προς εκμετάλλευση "ενώ στην πάκτωση τού 1828 προς τόν ιδιώτη Τριαντάφυλλου επαναλαμβάνονται τά ίδια πράγματα καί εμφανίζεται γιά πρώτη φορά, τουλάχιστον σέ πάκτωση, ελαιοτριβείο, καί κάποια κτήματα διαφοροποιούνται μέ τή λέξη κλείσματα» (κλείσμα ή κλήσμα= αγροτεμάχιο με ελαιόδενδρα κλεισμένο με υψηλό τοίχο).

Στην πρώτη πάκτωση τού μετοχίου που έγινε το 1632  αναφέρονται καί τά ζώα, σημαντικό κεφάλαιο για τις αγροτικές εργασίες και την οικονομία τού μετοχίου: "15 βόδια καματερά, 9 στέρφες αγελάδες καί άλλες 9 μέ τά μοσχάρια τους, 6 δαμάλια πού διαφορίζονται ως τρία βαρβάτα καί τρία τού μαχαιριού, γαδάρες 5 καί πουλάρια 5, έτερα γαδαρόπουλα 5, άλογα, άφοράδες καί πουλάρια". Στά συμβόλαια  προβλέπονταν ενίοτε και "ή διάθεση των νέων ζώων πού θά γεννηθούν, ή πληρωμή τών βουκόλων, ό τρόπος χρησιμοποίησης των ζευγαριών κτλ."

 

Οι πακτωτές υποχρεώνονταν στην καταβολή  προϊόντων κυρίως, όπως κρεμμύδια και λάδι. Η πρώτη όμως υποχρέωση αυτών ήταν η αποστολή σιτηρών, λόγω τής συνεχούς έλλειψης σταριού που αντιμετώπιζε ή μονή του Θεολόγου και γενικώτερα η Πάτμος.

Οι πακτωτές υποχρεώνονταν και στην καταβολή τού ετησίου χαρατζίου προς την Οθωμανική εξουσία. Εκτός αυτού, υποχρεώνονταν κατά καιρούς σε καταβολή φόρου στους Λατίνους (όπως συνολικά η Σάμος, αλλά και άλλα νησιά τού Αιγαίου, παρότι βρίσκονταν υπό Οθωμανική κυριαρχία):  "Τό χαράτσι τών Φράγκων αναφέρεται σέ δύο ακόμη τουλάχιστον πακτώσεις: της 16ης Νοεμβρίου 1688 καί της 10ης Σεπτεμβρίου 1695".

 

Εναντίον λοιπόν αυτής τής περιουσίας στράφηκαν κάποιοι Σαμιώτες χριστιανοί. Το 1764 κινδύνευσαν τα κτήματα πού έχει η Μονή του Θεολόγου στην Κολόνα και στον Παγώνδα. Παρά τις διαβεβαιώσεις των διαφόρων παραγόντων, το πρόβλημα συνεχίζονταν. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1769, ή μονή τής Πάτμου προσέφυγε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο Πατριάρχης Θεοδόσιος Β' εξαπέλυσε αφορισμό εναντίον των καταπατητών, καθώς και όσων τούς γνώριζαν και δεν τούς κατονόμαζαν.

Φαίνεται όμως, έναν αιώνα μετά, ότι οι καταπατήσεις συνεχίζονταν. "Τό 1876 οί μοναχοί του μετοχίου ζητούν καί παίρνουν άπό τή μονή τής Πάτμου δύο φιρμάνια καί δύο άλλα τουρκικά έγγραφα" για να αμυνθούν και να ενισχύσουν μάλλον τη θέση τους.

Τέλος, ο Π.Μιχαηλάρης μας δίνει την παρακάτω πληροφορία: 

[Ας σημειώσουμε εδώ τή μέθοδο πού χρησιμοποιούν οί Σαμιώτες, προκειμένου νά αποσπάσουν τά κτήματα τού μετοχιού: «ταπίζουν έξωτερικώς», δηλαδή προσφεύγουν στη μουσουλμανική εξουσία καί αποσπούν ταπί, βάσει του οποίου τό κτήμα τό έχουν καί τό καλλιεργούν αυτοί προκειμένου στό μέλλον νά περάσει οριστικά στά χέρια τους"](21).

Για τον 19ο αιώνα, κατά τα γεγονότα τής επαναστατικής περιόδου στη Σάμο, παραθέτουμε ένα έγγραφο τού 1823, το οποίο αποκαλύπτει ότι ο Λυκούργος Λογοθέτης με τούς οπαδούς του  επιχειρώντας να κάνει δημόσια τα εκκλησιαστικά ενιδρύματα εκδίωξε τον ηγούμενο τού Μετοχίου τής Κολόνας και κυρίευσε τόσο αυτό, όσο και άλλα δύο μετόχια, καθώς και καλλιέργειες των μοναχών. Το Υπουργείο Εσωτερικών συγκεκριμένα, απευθύνεται προς τον Έπαρχο τής Νήσου Σάμου, Κύριον χατζή Ανδρέα Αργύρου και τού ζητά να παρέμβει, ώστε να επιστραφούν στους μοναχούς τα μετόχια κι ό,τι άλλο τούς κατακρατήθηκε, να  φροντίζει δε, να ησυχάζει τα "τεταραγμένα και ζιζανιώδη αυτών πνεύματα":

 1823- 339. ΔΙΑΤΑΓΗ (Φ.56) Ιούνιος 3 Τρίπολη
"Μανθάνομεν ότι από εν Κολώναις μετόχιον τού Μοναστηρίου τής Πάτμου εδίωξεν ο Λυκούργος και οι οπαδοί του τον προηγούμενόν του Βενιαμίν Γρημάνην και εκατακυρίευσαν αυτό, καθώς και άλλα δύο μετόχια και διάφορα άλλα σπαρτά τών πατέρων επαπειλούντες συγχρόνως οτι μέλλουν να τούς τα κάνουν δημόσια κ.τ.λ. Οθεν διατάσσεται: αποφασιστικά να τούς προστάξετε αυστηρώς και εντόνως, να αφήσωσι τα μετόχια ταύτα ανενόχλητα εις την εξουσίαν τών πατέρων, καθώς και ό,τι άλλο πράγμα τούς κατακρατούσιν αδίκως, πασχίζων και φροντίζων πάντοτε να ησυχάζης τα τεταραγμένα και ζιζανιώδη αυτών πνεύματα με τον φρονιμώτερον τρόπον.
Εν Τριπολιτζά τή 3 Ιουνίου 1823 / ο υπουργός τών εσωτερικών Γρηγόριος Δικαίος / ο Γεν.Γραμματεύς Γεώργιος Γλαράκης" 

 

[Ο Λογοθέτης, πρώτος σε όλη την Ελλάδα, εισήγαγε τον Μάιο του 1821 ένα πολιτειακό σχήμα, τον «Στρατοπολιτικό Διοργανισμό», που θέσπιζε την καθολική ψηφοφορία και καθιέρωνε τη «λογοδοσία» των πολιτειακών οργάνων στο εκλογικό σώμα  μεταβάλλοντας την «κοινότητα» σε όργανο λαϊκής κυριαρχίας] (22).

 

Τέλος, παραθέτουμε ένα έγγραφο τού 1848 των Αρχείων τής Ιεράς Μονής Ι.Θεολόγου Πάτμου [-462.ΣΥΜΦΩΝΙΑ(Φ.53)1 Μαρτίου 1848]. Αναφέρεται στις υποχρεώσεις των σαμιακών Μετοχίων προς την Μεγάλη Μονή τής Πάτμου. Με αυτό έγινε συμφωνία για να αποστέλλονται στο Μοναστήρι τής Πάτμου  "..προς χρίσην και βοήθειαν αυτού, από μεν Σάμου Κολλώνας λάδι οκάδες εκατόν, από δε το μετόχιον Σάμου αγίας Τριάδος όσον ήθελον έλθη...και εκ τής Σάμου κρεμίδια πενήντα κανδάρια".

 

                                                                             

 

ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΣΚΤΙΣΜΑΤΑ ΑΝΑΦΕΡΟΥΜΕ:

1) ΤΟ  ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΟ  ΚΤΙΣΜΑ ΣΤΑ ΒΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ  & ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ

(ν)-Προσκτίσματα στα βόρεια τού πύργου- το πρώτο από αριστερά είναι η λεγόμενη από εμάς "αίθουσα".

 

Πρόκειται για έναν ευρύ χώρο με λιθόκτιστους και λασπόκτιστους τοίχους, με ενδιάμεσα κεραμικά, στεγασμένο με κεραμοσκεπή. Από τη δομή των τοίχων φαίνεται πως εξ αρχής κτίστηκε για να φέρει δίριχτη στέγη κι όχι χωμάτινο δώμα. Κάτω από τη στέγη διασώζεται  πέτρινο γείσο. Στον παρόντα χρόνο η κεραμοσκεπή κατέπεσε και παρέσυρε μεγάλα τμήματα τού ενδιάμεσου εσωτερικού τοίχου. 

Ο τοίχος αυτός  "διαιρεί" την αίθουσα  σε δύο επιμήκεις χώρους και φέρει δύο μεγάλες ημικυκλικές καμάρες, επιτρέποντας έτσι την ανοικτή κυκλοφορία. Οι καμάρες πλαισιώνονται από  γκρίζους δόμους πωρόλιθου και εδράζονται σε μονολιθικές βάσεις. Φαίνεται πως αυτές βρίσκονταν κάτω από ξύλινο πάτωμα που κάλυπτε την αίθουσα, υποβασταζόμενο από δοκάρια, που με τη σειρά τους πατούσαν σε πέτρινα τοιχάκια θεμελίωσης. 

 

2024-Η καμάρα που διασώθηκε- Στο βάθος φαίνεται η  πόρτα

2024-Η εναπομείνουσα καμάρα χωρίζει τον χώρο κατά πλάτος

Η κατά μήκος διάταξη τού τοξωτού τοίχου επέτρεψε εδώ τον διπλασιασμό τού πλάτους τού κτίσματος, υποβαστάζοντας τούς ξύλινους δοκούς τής στέγης. Είναι γνωστό ότι οι διαστάσεις των κτισμάτων στην παραδοσιακή  ανώνυμη αρχιτεκτονική προσδιορίζονταν βασικά από τα μήκη τής ξυλείας που προμηθεύονταν οι άνθρωποι απευθείας από τη φύση. Στη Σάμο, διατίθεταν άφθονη ξυλεία  λόγω των δασών της. Ωστόσο, σε άλλα νησιά τού Αιγαίου όπου υπήρχε έλλειψη δασών, αναπτύχθηκε στην κοσμική αρχιτεκτονική (από τούς παλαιότερους ακόμα τύπους κατοικίας που ήταν τα μονόσπιτα με χωμάτινα δώματα)  η συνήθης τεχνική τής θολοδομίας.

Στη Σάμο ο τύπος τού ενδιάμεσου τοξωτού τοίχου είχε κάποια εφαρμογή στη μοναστηριακή κυρίως αρχιτεκτονική. Πολύ διαδεδομένοι όμως ήταν οι τοίχοι με τόξα ως λειτουργικά και μορφολογικά στοιχεία στις Μονές, σε στοές, σε αύλειους  χώρους, σε χαγιάτια κ.λ.π.. Μικρή δε εφαρμογή έγινε στην κοσμική αρχιτεκτονική. Σαν μορφολογικό συστατικό  η αψιδωτή σύνθεση (ωστόσο ξύλινη) χρησιμοποιήθηκε σε χαγιάτια και εξώστες σπιτιών.

Στην αίθουσα τού Πατμιακού Μετοχίου  μεταξύ τού τοξωτού ενδιάμεσου τοίχου και των πλευρικών εξωτερικών τοίχων είχαν τοποθετηθεί  ελκυστήρες (δοκοί αντιστήριξης), ένας πάνω από κάθε καμάρα και στο κέντρο αυτής. Ξύλινα εξαρτήματα χρησιμοποιήθηκαν και ως  ξυλοδεσιές (μαντώματα, χατήλια) πάνω από τα ανοίγματα - συνήθης πρακτική των μαστόρων τής Τουρκοκρατίας.

 

Φ. 2024-Ανατολική όψη & το παράθυρο

Δυτική όψη-Είσοδος

Φ.2024- Ο χώρος από τη δυτική είσοδο

 

Φ.2024-Η νότια επιχρισμένη όψη τής "αίθουσας" & η είσοδος

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο χώρος διαθέτει τέσσερα ανοίγματα: ένα παράθυρο στα ανατολικά, ένα δεύτερο στα βόρεια  καθώς και δύο πόρτες: μια στα δυτικά, πίσω από τα όμορα βοηθητικά κτίσματα, και μια στα νότια, δίπλα στο παλιό εκκλησάκι, προς την αυλή.  Η όψη αυτή (προς την αυλή) είναι σήμερα επιχρισμένη, σε μια προσπάθεια συντήρησης - εξωραϊσμού τού αυλικού χώρου και μιας καλής γενικής εντύπωσης. Πάνω δε από την πόρτα υπάρχει πακτωμένο λίθινο υπέρθυρο (ενώ εσωτερικά φέρει χατήλι). Στην συγκεκριμμένη όψη και σε όλο το μήκος της υπάρχουν κτιστά καθιστικά πεζούλια, που συνήθως συνδέονταν με τη θεμελίωση των κτισμάτων και υποστήριζαν την ευστάθεια των τοίχων (κυρίως στη ναοδομία).

 

Από τα δομικά και μορφολογικά στοιχεία  που διαπιστώσαμε επί τόπου  φαίνεται πως ήταν ένας περισσότερο επιμελημένος χώρος από  ότι θα ήταν μια κοινή αποθήκη. Η τοποθέτησή του άλλωστε δίπλα ακριβώς στον ναό υποδηλώνει ίσως έναν πιο σημαντικό χώρο.

Μεταγενέστερο αναμφίβολα κτίσμα- δεν μπορεί παρά να το συσχετίσουμε με το Πατμιακό Μετόχι και τις μοναστικές λειτουργίες του.

2) ΤΟ  ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΟ  ΠΡΟΣΚΤΙΣΜΑ  ΣΤΑ ΝΟΤΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ

 

Πρόκειται για ένα  κτίσμα αγνώστου χρήσης. Δεν γνωρίζουμε αν ανήκει στην αποκλειστική ενότητα τού πύργου τού Σαρακίνη. Οι τοίχοι κτίστηκαν από λευκούς κυρίως λίθους και μάρμαρα. Σήμερα είναι ερειπωμένο και φαίνεται πως χρησιμοποιήθηκε  στους νεώτερους χρόνους  ως σταύλος. Ωστόσο, κάποιες δομικές λεπτομέρειες δείχνουν επιμέλεια και τεχνογνωσία.  

 

 

Φ.2024- Η νοτιοδυτική όψη & τα αγκωνάρια

Το δίχωρο κτίσμα με τμήμα καλοκτισμένης παραστάδας

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Φ.2024- Λεπτομέρεια τού τοίχου και των ακρογωνιών από αρχαίο υλικό

 

2024- Μάρμαρα στην αυλή τού πύργου

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η σύντομη αναφορά σε αυτό  θέλει να αναδείξει αποκλειστικά  τη μεγάλη χρήση αρχαίου οικοδομικού υλικού και μαρμάρων που βρίσκονταν διάσπαρτα στην περιοχή τού Ηραίου. Της ύλης αυτής επωφελήθηκε προφανώς και ο Νικόλαος Σαρακίνης για να κτίσει τον πύργο του, αλλά γνωρίζουμε ότι και τα σπίτια τής "Χώρας" (ή "Νέας"), στα τέλη τού 16ου-αρχές 17ου αιώνα  κτίστηκαν από τα ίδια υλικά (αρχαία δε και βυζαντινά spolia βρίσκονται εντοιχισμένα σε ναούς).

 

ΤΕΛΟΣ, ΚΑΠΟΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ- ΔΟΜΙΚΑ ΜΕΛΗ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΒΟΛΟ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΤΜΙΑΚΟΥ ΜΕΤΟΧΙΟΥ:

 

Φ. 2024-  Τμήμα κολόνας;

Φ. 2024- Δύο κολόννες με ραβδώσεις

Φ. 2024- Μαρμάρινο μέλος

                                         

 

 

                

                                                                          ΣΥΝΟΨΗ

 

Ο Νικόλαος Σαρακίνης ήταν βασικός συντελεστής τού οθωμανικού εποικισμού στη Σάμο για την προσέλκυση,  κατά τα πρώτα τουλάχιστον χρόνια, χριστιανών εποίκων από τα γειτονικά νησιά και τη Μικρασία. Στη γη που τού δωρήθηκε από τούς Οθωμανούς  ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του, έκτισε  τον Πύργο του στα 1577 και συγχρόνως, το βόρειο εκκλησάκι τού Αγίου Ιωάννου Θεολόγου. Είχε γεννηθεί στην Πάτμο και είχε στενές ναυτεμπορικές συνεργασίες με την Μεγάλη Πατμιακή Μονή.

Ο Πύργος που έκτισε είναι ο παλαιότερος τής Σάμου κι ένα από τα παλιότερα σωζόμενα κτίσματα τού νησιού που συμβολίζει την απαρχή τού εποικισμού. Ανήκει στην κατηγορία των μεταβυζαντινών πυργόσπιτων που προορίζονταν κυρίως για αξιωματούχους τής Οθωμανικής Διοίκησης. Πρόκειται για οχυρωμένη - αμυντικής και φρουριακής μορφής - κατοικία. Διαθέτει επάλξεις, καταχύστρα και πολεμίστρες. Εμφανίζει τυπικά βυζαντινά στοιχεία που διαιωνίστηκαν γενικότερα στην αρχιτεκτονική των πύργων, τής κατοικίας, αλλά και τής ναοδομίας. Η συνέχεια αυτή σχετίζεται με το γεγονός ότι οι Οθωμανοί δεν επέβαλαν τη δική τους (πλούσια) οικοδομική παράδοση, και συνεπώς οι βυζαντινοί μαστόροι, προσκολλημένοι στην κληρονομημένη τεχνογνωσία τους, αναπαρήγαγαν τα γνωστά μοντέλα με πολύ λίγες όμως παραλλαγές,  ιδιαίτερα στα νησιά τού Αιγαίου.

Το πυργόσπιτο σώζεται με κάποιες μεταγενέστερες τροποποιήσεις χωρίς ωστόσο αυτές να αλλάζουν τη συνολική φυσιογνωμία του. 

 

Σε πολύ καλή κατάσταση ως προς την αντοχή τού κτίσματος, βρίσκεται ο δίδυμος ναός τού Αγίου Ιωάννου Θεολόγου. Το βορινό εκκλησάκι κτίστηκε  περί το 1577. Το νότιο κτίστηκε το 1602, αφού η περιουσία τού Σαρακίνη είχε ήδη παραχωρηθεί με Διαθήκη στην Μεγάλη Μονή τής Πάτμου και αποτέλεσε τελικά  το Μετόχι τής Κολόνας (Ηραίου). Τα δύο εκκλησάκια συνενώθηκαν με τη διάνοιξη εσωτερικά ενός ημικυκλικού τόξου,  σχηματίζοντας έκτοτε  δύο κλίτη.

Τα έργα αυτά έγιναν από Πατμίους μαστόρους σύμφωνα και με το ύφος τής πατμιακής Αρχιτεκτονικής (επιδράσεις Ιωαννιτών Ιπποτών τής Ρόδου). Κτίστηκαν επίσης κελλιά για τους μοναχούς, ένα σημαντικό μάλλον κτίσμα δίπλα στο ναό και άλλα βοηθητικά προσκτίσματα.  Το Μετόχι τής Κολόνας ήταν το πρώτο σε δύναμη μετόχι στη Σάμο τής Μεγάλης Μονής, ενώ στα 1602 επίσης, απέκτησε αυτή το Μετόχι τού Αγίου Γεωργίου στον Μαραθόκαμπο. Τέλος, στην ίδια προσαρτήθηκε και το Μετόχι τής Αγίας Τριάδος Καστανέας.

 

Ο Ιωσήφ Γεωργειρήνης (Επίσκοπος Σάμου 1666-1671) περιγράφοντας την περιοχή τού Σαρακίνη και το χωριό Μύλοι (το λεγόμενο χωριό τού Κιλίτς Αλή), που εποικίσθηκε χάριν των προσπαθειών τού Σαρακίνη, ανέφερε τα εξής: 

"Πέραν τής πεδιάδος ταύτης (δηλ. τού Μεγαλόκαμπου Χώρας) μεγάλη έκτασις καρποφόρων γαιών, αρδευομένων υπό τού προμνησθέντος Ιμβράσου (τού ποταμού), ανήκει τω μοναστηρίω τής Πάτμου, ώ εδόθησαν αυταί υπό τινός Έλληνος αρχιτέκτονος εκ τών πρώτων τής νήσου οικιστών, όστις, άτεκνος θανών, κατέλιπεν πάσαν αυτού την περιουσίαν είς το μνησθέν μοναστήριον. Εκείθεν τών γαιών τούτων, παρά ταίς όχθαις τού αυτού ποταμού, κείται κωμόπολίς τις...ονομαζομένη Μύλοι, εκ τής πληθύος τών υδρομύλων, ούς κινεί ο Ίμβρασος. Τα λιμόνια και τα πορτοκάλλια είναι τοσούτον άφθονα αυτόθι..." (23).

 

Αν το σκεφτούμε κάπως, δεν είναι και τόσο μακριά η αλήθεια. Οι συγκεχυμένες πληροφορίες που μεταδίδονταν δια στόματος επί έναν σχεδόν αιώνα , μεταξύ των πρώτων  εποίκων, ήθελαν τελικά τον Σαρακίνη να είναι Αρχιτέκτονας· καθόλου τυχαία κατά τη γνώμη μας:  θα φάνταζε το κτίσμα εντυπωσιακό και θαυμαστό στους πρώτους οικιστές. Άλλωστε, και σήμερα εκτιμάται σαν έργο ιδιαίτερου αρχαιολογικού, αρχιτεκτονικού, μορφολογικού και ιστορικού ενδιαφέροντος.

Ο Πύργος αυθεντικός μάρτυρας  μιας νέας ιστορικής εποχής για τη Σάμο, των πρώτων χρόνων τού σημαντικού γεγονότος τού εποικισμού τού ερημωμένου νησιού, μας θυμίζει  τη συνέρευση και συνένωση σε κοινωνίες, διαφορετικών πληθυσμών τού Αιγαίου, τής Μικράς Ασίας και της Ηπειρωτικής Ελλάδας, με την πρωτοβουλία και υπό την κυριαρχία των Οθωμανών. Το ενδιαφέρον των τελευταίων βεβαίως  στρέφονταν τόσο στη φορο-είσπραξη, όσο και στη διασφάλιση των θαλασσίων περασμάτων για τα εμπορικά κυρίως ταξίδια τους από την Κωνσταντινούπολη έως την Αίγυπτο, πλέοντας στα ίδια θαλάσσια μονοπάτια των βυζαντινών προκατόχων τους.

 

 

 

ΠΗΓΕΣ

(1)Μάχη Παϊζη-Αποστολοπούλου "Εκκλησιαστικές πηγές για τη Σάμο τού 16ου αιώνα" / 

(2) Ε.Α.Ζαχαριάδου  "ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ ΤΟ ΔΕΚΑΤΟ ΕΚΤΟ ΑΙΩΝΑ"  Διάκος τῆς Κρητικῆς- O καραβοκύρης κι ἐπιχειρηματίας Διάκος τῆς Κρητικῆς  https://docplayer.gr/721973-Omanolis-hatzidakis-exetazontas-mia-eikona-enthronis-panagias.html /

(3) Ε.Α.Ζαχαριάδου  "ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ ΤΟ ΔΕΚΑΤΟ ΕΚΤΟ ΑΙΩΝΑ"  Διάκος τῆς Κρητικῆς- O καραβοκύρης κι ἐπιχειρηματίας Διάκος τῆς Κρητικῆς  https://docplayer.gr/721973-Omanolis-hatzidakis-exetazontas-mia-eikona-enthronis-panagias.html 

(4) Ε.Μπαλτά "Σουσάμι άνοιξε” Σαμιακές μελέτες Τ.3ος 1997-1998 Πνευματικό Ιδρυμα Νικολάου Δημητρίου Αθήνα 1999).

(5) Mητροπολίτης Σιδηροκάστρου Ιωάννης- “Η εκκλησία τής Σάμου από τής ιδρύσεως αυτής μέχρι σήμερον” Σάμος 1967 – Ιωάννης Παπάλης (Διετέλεσε Επίσκοπος Σάμου από το 1948 ως 1967). Εγραψε το βιβλίο του μέχρι το 1964. 

(6) Επαμεινώνδας Ι. Σταματιάδης "Σαμιακά -Ιστορία τής νήσου Σάμου από τών παναρχαίων χρόνων μέχρι τών καθ΄ημάς", Τ. 2ος, σελ. 9 - Εν Σάμω εκ τού Ηγεμονικού τυπογραφείου 188 /

(7) Σόνια- Άννα Γκούντα "Σωζόμενοι βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί πύργοι στον νομό Θεσσαλονίκης: Αρχιτεκτονική διερεύνηση και τεκμηρίωση". Διδακτορική Διατριβή - ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

(8)Επαμεινώνδας Ι. Σταματιάδης "Ιστορία τής Νήσου Σάμου-1881-Εκ τού Ηγεμονικού Τυπογραφείου Σάμου  Τ.2ος σ.31-σ.34)

(9) Εμμ. Ι. Κρητικίδης “Τοπογραφία- Αρχαία και σημερινή τής Σάμου”. Εν Ερμουπόλει- Εκ τού τυπογραφείου Ρενιέρη Πρίντεζη- 1869

(10) Σόνια- Άννα Γκούντα "Σωζόμενοι βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί πύργοι στον νομό Θεσσαλονίκης: Αρχιτεκτονική διερεύνηση και τεκμηρίωση". Διδακτορική Διατριβή - ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ 

(11) Κ.Σ.Παπαϊωάννου "Σάμος-"Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική"-Εκδ.Οικος ΜΕΛΙΣΣΑ-1983 

(12) Αργύρης Πετρονώτης, «"Πύργος Λαχανά" : Ο [πενταώροφος] πύργος του αγά Χριστόδουλου Κων. Παπαχατζή στο Πάνω Βαθύ Σάμου : 1717» Αρμός : τιμητικός τόμος στον καθηγητή Ν. Κ. Μουτσόπουλο για τα 25 χρόνια πνευματικής του προσφοράς στο Πανεπιστήμιο [Θεσσαλονίκη] : Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, 1990-1991 Τ. 3 (1991), σελ.1510 /

(13α) Ιωάννα Π.Παραφέστα  “ΓΙΑ ΤΗ  ΔΙΑΣΩΣΗ  ΤOΥ  ΠΛΗΓΕΝΤΟΣ  ΠΥΡΓΟΥ  ΤΟΥ "ΚΑΠΕΤΑΝ ΛΑΧΑΝΑ" (1717) ΣΤΟ ΒΑΘΥ  ΣΑΜΟΥ  ΑΠΟ ΤΟΝ  ΣΕΙΣΜΟ  ΤΗΣ  30  ΟΚΤΩΒΡΊΟΥ  2020”(ανάρτηση 2021) - parafestareseatch.blogspot.gr   - και (13β) ΕΠΙΜΕΝΟΥΜΕ ΣΤΗ  ΔΙΑΣΩΣΗ  ΤOΥ  ΠΥΡΓΟΥ  ΤΟΥ "ΚΑΠΕΤΑΝ ΛΑΧΑΝΑ" (1717) ΣΤΟ ΠΑΝΩ ΒΑΘΥ  ΣΑΜΟΥ - parafestareseatch.blogspot.gr (ανάρτηση 2024)

(14) Κωνσταντίνος Σπ. Παπαϊωάννου "Εκκλησίες και Μοναστήρια της Σάμου" Πνευματικό Ιδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Αθήνα 1997  

(15) Hermann J. Kienast (1943-2022), αρχιτέκτονας και πρώην Αναπληρωτής Διευθυντής του Γερμανικού Αρχαιολογικό Ινστιτούτου στην Αθήνα, έχει αφιερώσει την καριέρα του στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Εδώ και είκοσι χρόνια (1984-2004) ήταν επικεφαλής των ανασκαφών στο Ιερό της Ήρας στη Σάμο. Είναι Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και επίτιμος καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Αθηνών.(1943-2022) 

(16) Mητροπολίτης Σιδηροκάστρου Ιωάννου- “Η εκκλησία τής Σάμου από τής ιδρύσεως αυτής μέχρι σήμερον” Σάμος 1967 (Ιωάννης Παπάλης -Διετέλεσε Επίσκοπος Σάμου από το 1948 ως 1967) Εγραψε το βιβλίο του μέχρι το 1964.

(17) Ε.Α.Ζαχαριάδου  "ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ ΤΟ ΔΕΚΑΤΟ ΕΚΤΟ ΑΙΩΝΑ"  Διάκος τῆς Κρητικῆς- O καραβοκύρης κι ἐπιχειρηματίας Διάκος τῆς Κρητικῆς  https://docplayer.gr/721973-Omanolis-hatzidakis-exetazontas-mia-eikona-enthronis-panagias.html 

(18)Ιωάννα Π.Παραφέστα  “ΤΟ ΠΑΤΜΙΑΚΟ ΜΕΤΟΧΙ  (ΠΡΟ ΤΟΥ 1602) ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΑΡΑΘΟΚΑΜΠΟΥ” 2021- parafestareseatch.blogspot.gr /

(19) Ιωάννα Π.Παραφέστα "ΤΟ ΠΑΤΜΙΑΚΟ ΜΕΤΟΧΙ ΑΓ.ΤΡΙΑΔΑ ΚΑΣΤΑΝΙΑΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΣΑΜΟ ΚΑΙ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ" 2020 -  parafestareseatch.blogspot.gr 

(20) Π. Δ. ΜΙΧΑΗΛΑΡΗΣ "ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ (ΚΟΛΟΝΑ): ΜΕΤΟΧΙ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΠΑΤΜΟΥ ΣΤΗ ΣΑΜΟ (16ος-19ος αι.)"- ΑΝΑΤΥΠΟ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Η ΣΑΜΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ -ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΑΜΟΥ «ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ» ΑΘΗΝΑ 1998

Τά σύνορα του μετοχιού είναι: «πρώτον άπό τόν βράχον άντικρι ένας τεπές καί πηγαίνει εως εις τόν άλλον τεπέ, απάνω άπό τό καλύβι εως εις του διμήτρη του στρατή την άβραγίαν καί εως είς τό σεντούκη, καί έρχεται τό στεφάνι εως είς την ράχην, καί μίαν καρουμπίαν καί στρογγιλήν λάκα καί εως τό ρεματάκι καί την λάκαν του Λολίκου καί εως τό άλονάκι καί του σταθάκη την σπηλίαν, καί εις τά σπητάλια καί κεντριάν(;) καί του Ζήφου καί Σαρακίνη είς την Κολόναν τό στενόν άπό την πάλαιαν άμπελίαν εως την μπουτίτζαν ακόμα ενα χοράφι σύμπλεον της Παναγίας ακόμα ο παλαιόμηλος άπό τόν όποιον ρίζουσιν οι Σταυριώτες ενα τούρτι καί τό λοιπόν ó Θεολόγος, ακόμα είς την σταυρότικην στράταν άπό κάτω ενα χωράφι, ακόμα τά σπήται όπου είναι είς τους Μήλους καί τό περιβόλι καί έτερον περιβολάκι μικρόν μέ μουρίαις πέντε· ó μήλος ο μεγάλος μέ τά χοράφια καί πηγαίνει εως είς την καμάραν ακόμα καί ό μΰλος του μανταλάκη ô χαλαστός είς την νεροτριβίαν, χωράφι ενα πινακείων τρειών».  

(21) Π. Δ. ΜΙΧΑΗΛΑΡΗΣ "ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ (ΚΟΛΟΝΑ): ΜΕΤΟΧΙ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΠΑΤΜΟΥ ΣΤΗ ΣΑΜΟ (16ος-19ος αι.)"- ΑΝΑΤΥΠΟ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Η ΣΑΜΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ -ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΑΜΟΥ «ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ» ΑΘΗΝΑ 1998

(22) Αλ.Σεβαστάκης, «Το κοινωνικό υπόβαθρο της Σαμιακής Επανάστασης», Ιστορικά Ανάλεκτα, ΠΙΣ, «Νικόλαος Δημητρίου», σσ. 17-31. 

Συμπληρωματικά αναφέρουμε: Από τον Απρίλιο του 1821 μέχρι το 1834, όσο θα διατηρηθεί ελεύθερη η Σάμος, ο Λυκούργος Λογοθέτης (1772-1850) θα παραμένει ο αδιαμφισβήτητος και αγαπημένος ηγέτης των Σαμιωτών που κατά τη συντριπτική πλειοψηφία τους συντάχθηκαν ενεργά με την Επανά­σταση. Αυτοί στελέχωσαν τις τέσσερις χιλιαρχίες που αντιμετώπισαν όλες τις τουρκικές επιβουλές με την υποστήριξη και των ονομαστών για την ανεξαρτησία και το θάρρος τους γυναικών της Σάμου. 

(23) Ιωσείφ Γεωργειρήνης “Περιγραφή τής παρούσης καταστάσεως τής Σάμου, , Ικαρίας, Πάτμος και Αθωνος” 1677 Επίσκοπος Σάμου από το 1666 ως το 1671-σελ. 41-42

                                                                               ●

 

ΕΙΚΟΝΕΣ

 

(α) Λεπτομέρεια από φωτογραφία httpswww.isamos.grwp-contentuploads201609kolona-sarakini.jpg /  (β)Samosbook

(γ)και (δ) Νικήτας Κυπαρίσσης

(ε) Κ.Σ.Παπαϊωάννου "Σάμος-"Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική"-Εκδ.Οικος ΜΕΛΙΣΣΑ-1983 

(ζ) httpswww.facebook Χρηστος Βασιλάκος 

(η) Αποτύπωση Κ.Σ.Παπαϊωάννου "Σάμος-"Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική"-Εκδ.Οικος ΜΕΛΙΣΣΑ-1983 

(θ) Νικήτας Κυπαρίσσης

(ι)httpswww.in.gr20200112lifediakopesthe-experts-wayiraio-o-spoudaios-arxaiologikos-xoros-tis-samou

(κ) httpswww.facebook Χρηστος Βασιλάκος   

(λ),(μ) Κωνσταντίνος Σπ. Παπαϊωάννου "Εκκλησίες και Μοναστήρια της Σάμου" Πνευματικό Ιδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Αθήνα 1997  

(ν)Λεπτομέρεια από φωτογραφία httpswww.isamos.grwp-contentuploads201609kolona-sarakini.jpg /   

 

Οι φωτογραφίες χωρίς ενδείξεις είναι δικές μας.