ΓΕΝΕΘΛΙΟ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ (1797), ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟ ΣΤΗ Ι. Μ. ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ

Ι.Π.ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ (ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ) - 2022

 

Ο ναός τού Γενεθλίου τού Τιμίου Προδρόμου βρίσκεται στο όρος Ντομούζ-Μπουρνού  (ή Ψηλή Βίγλα, ή Ραμπαηδόνι) στη θέση "Μεγάλο χωράφι", ένα χιλιόμετρο ανατολικά τής Ιεράς Μονής Ζωοδόχου Πηγής σε υψόμετρο περίπου 300μ. στη βόρεια πλευρά τού βραχώδους, απόκρημνου ακρωτηρίου Πράσσο. Το ακρωτήριο Πράσσο είναι χαρακτηρισμένο ως σπάνιος τύπος τοπίου, σκεπασμένο εν μέρη με πεύκα, θάμνους, φρύγανα, μακία βλάστηση και σπάνια χλωρίδα (Αnthemis rosea rosea: Ανθέμιδα η ρόδινη, Campanula hagielia). 

 

(β) Το εκκλησάκι από νοτιοδυτικά με τον νάρθηκα

(α)Το "Μεγάλο Χωράφι", ο ναός  στο βάθος κι ένα κελλί

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ιδρύθηκε από τον ιερομόναχο Νεόφυτο Δρίνη (1778-1854) Ο Νεόφυτος εμόναζε στην Ι. Μ. Ζωοδόχου Πηγής από την οποία αποχώρησε με λίγους ακόμα μοναχούς και έκτισε τον ναό και τα κελλιά στη θέση "Μεγάλο χωράφι" προ τού 1797. Η χρονολογία ίδρυσης επιβεβαιώνεται σε Συγγίλιο τού 1797 τού Πατριάρχη Γρηγορίου και τού 1806 τού Πατριάρχη Καλλινίκου, όπου απαρριθμούνται τρεις νεόδμητοι ναοί που η Μονή τής Ζωοδόχου Πηγής είχε ήδη οικοδομήσει εκ βάθρων. Ο τρίτος εξ αυτών είναι ο "κάτωθι τού ιερού τούτου Μοναστηρίου εν τω Μεγάλω Χωραφίω τιμώμενον επ΄ονόματι τού αυτού (τιμίου, ενδόξου, προφήτου Προδρόμου) εορταζομένου τή κδ΄τού Ιουνίου...". Εκεί ασκήτευσε ο Νεόφυτος πιθανώς μέχρι το 1806.

 

Ο Επ. Σταματιάδης αναφέρεται σχετικά στο έργο του: "Ου μακράν τής Μονής εν θέσει λεγομένη Μεγάλο Χωράφι ερείπια οικίσκων σωζόμενα μαρτυρούσι ότι άλλοτε ουκ ολίγοι μονασταί εξελέξαντο τό μέρος εκείνο ενδιαίτημα και εν αυτώ ασκητικώς διεβίουν...".

Ο δε Ιωάννης Σιδηροκάστρου το 1967, παρατηρεί  επίσης ότι σώζονται ακόμη τα ερείπια κελλιών, καθώς και ο ναός σε πολύ καλή κατάσταση. Οι δύο πηγές και η δεξαμενή "επιμαρτυρούν τήν άλλοτε διαμονήν αυτόθι οσίων Πατέρων, οίτινες επεζήτησαν περισσοτέραν ησυχίαν εις τήν ερημικήν εκείνην τοποθεσίαν". Και σήμερα όμως (2021) σώζονται ίχνη τού παλαιού εγκαθιδρύματος.

 

 

(γ) Ο ναός πρόσφατα, από τα δυτικά

(δ) Εποψη στεγών και η βορεινή όψη τού εκκλησιδίου.

Στο Συγγίλιο ωστόσο τού 1806 ο Πατριάρχης Καλλίνικος απαγορεύει την κατοίκησή του από μοναχούς (χωρίς την άδεια τού Ηγουμένου), γιατί με το πρόσχημα τής δήθεν απομόνωσής τους ερημώνεται η κυρίαρχη Μονή από ανθρώπους: "Μηδείς τών Πατέρων...άνευ τής αδείας τού κατά καιρόν ηγουμένου...κατοική εις την νεόδμητον εκκλησίαν τού Τιμίου Προδρόμου τήν εν τώ Μεγάλω Χωραφίω απομακρύνων εαυτόν τού μοναστηρίου επί προφάσει δήθεν ιδιωτεύσαι καί μονάσαι, επεί ερημούται το ιερόν Μοναστήριον ανθρώπων, μήτε μην μηδείς τών ασκουμένων εν τή τοιαύτη σκήτη παραλαμβάνη υφ΄εαυτόν υποτακτικόν άγνωστον, μήτε όλως υπονοή εαυτόν αυτεξούσιον, αλλά σύμπαντες ώσι προσηλωμένοι εις το γεραρόν μοναστήριον....συνεργούντες και συμπράττοντες εις τάς αναγκαίας χρείας καί εκδουλεύσεις τού μοναστηρίου...."

Κατά τον Ι.Σιδηροκάστρου  το γεγονός τής προσέλκυσης κι άλλων μοναχών, καθώς και πολλών προσκυνητών που εκκλησιάζονταν στο νέο κάθισμα τού Τιμίου Προδρόμου, προκάλεσε την αντιζηλία τού Ηγουμένου τής κυρίαρχης Μονής και την παρέμβαση τού Πατριάρχη, ο οποίος ζήτησε από τον καταγγέλοντα Ηγούμενο να συστήσει στον ιερομόναχο Νεόφυτο να επανέλθει στη Μονή. Εκείνος όμως μετέβη αυτοπροσώπως στο Πατριαρχείο, έδωσε εξηγήσεις και αντί να επιστρέψει στη Μονή απεχώρησε (ίσως περί το 1814) κι ασκήτευσε επί τέσσερα χρόνια στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η Μονή Αγίας Τριάδος Μυτιληνιών στη θέση "Κατραφίλια".  Εκεί τότε υπήρχε ερειπωμένος ναός τής Αγίας Τριάδος. Αργότερα (1824) ίδρυσε και το εν λόγω Μοναστήρι, αφού προηγουμένως διετέλεσε για μια πενταετία Ηγούμενος στη Μονή Ζωοδόχου Πηγής Παγώνδα. Κατ΄αρχάς το Μοναστήρι ονομάσθηκε Μονή Νέας Ζωοδόχου Πηγής προς τιμήν τής Ιεράς Μονής στο Ντομούζ-Μπουρνού, την οποία πάντα θυμόταν με νοσταλγία ο Νεόφυτος. Πέθανε την Τετάρτη 5 Ιανουαρίου 1854 σε ηλικία 76 ετών μετά από βαρείς τραυματισμούς που υπέστη από ληστές που επέδραμαν στην Μονή.

 

(στ) Νοτιοδυτική έποψη

(ε) Το κτίσμα  από βορειοανατολικά

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ανήκει στον τύπο τού συμπτυγμένου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού στην απλούστερη μορφή του. Το τετράεδρο τύμπανο τού τρούλου καταλαμβάνει όλο τον κεντρικό τετράγωνο χώρο τού ναϊσκου εδραζόμενο στους θόλους των κεραιών τού σταυρού. Στην κάθε πλευρά τού τετράεδρου σχηματίζεται "αέτωμα". Στεγάζεται δε επί τού τυμπάνου ένας οξυκόρυφος, μάλλον, τρούλος μικρότερης διαμέτρου, επικαλυμμένος κι αυτός με σχιστόπλακες όπως το σύνολο τού εκκλησιδίου. Η ενοποίηση των επικαλύψεων τρούλου και αετωμάτων εντείνει την αίσθηση τής οξυκόρυφης μορφής τού τρούλου. Το σύνολο προδίδει ιδιαίτερη γραφικότητα και εναρμονίζεται απόλυτα με το φυσικό ορεινό και βραχώδες περιβάλλον, στο οποίο βρίσκεται. Στα δυτικά υπάρχει εξωνάρθηκας, πιθανότατα επιστεγασμένος, με δύο τοξωτές πύλες στα βόρεια και στα νότια αυτού. Από τον τρόπο κατασκευής φαίνεται πως κτίστηκε σε δεύτερη φάση, προκειμένου να στεγάσει τον αυξημένο αριθμό των πιστών που λειτουργούνταν εκεί. Στην ίδια πλευρά, στα δυτικά, βρίσκεται και η τοξωτή είσοδος στον ναό, με ημικυκλική κόγχη στο υπέρθυρο, Το περιθύρωμα είναι μαρμάρινο. Η ίδια λογική ακολουθήθηκε και στα δύο παράθυρα  στην νότια και στη βόρεια κεραία τού ναϊσκου. Η κόγχη τού Ιερού είναι εξωτερικά τρίεδρη και φέρει στο κέντρο της επιμήκη φωτοθυρίδα.  

 

Σχετικά με τον ιδρυτή τού  Μετοχίου τού Τιμίου Προδρόμου (Νεόφυτο Δρίνη) πρέπει να προσθέσουμε ότι το όνομά του συνδέεται και με την ιστορία τού παλαιού Μετοχίου τού Αγίου Σπυρίδωνος στον "Λιμένα" Βαθέος, που ανήκε στη Μονή Ζωοδόχου Πηγής. Ο Νεόφυτος  πριν ακόμα  αποχωρήσει από το Ντομούζ-Μπουρνού για τούς Μυτηλινούς, είχε αγοράσει, με γραπτό συμφωνητικό τής 11ης Φεβρουαρίου 1810, το Μετόχι τού Αγίου Σπυρίδωνος: "..αυτός μέν δώ πρός τό ιερόν Μοναστήριον άσπρα εαυτού ίδια μετρητά επτά χιλιάδες και πεντακόσια γρόσια λόγω βοηθείας και προσφοράς τή αυτού μετανοία, ούτοι δε υποχωρήσωσιν αυτώ εις τον Λιμένα Βαθύν μοναστηριακόν αυτών μετόχιον τού Αγίου Σπυρίδωνος μετά τής εκκλησίας και τών κελλίων όλων και καταγωγίων, και τού περιβολίου αυτού, επί τώ έχειν αυτά εφ΄όρου ζωής αυτού, και νέμεσθαι ελευθέρως και ανεμποδίστως....και μετά τήν αποβίωσιν αυτού περιέρχεσθαι εις τήν νόμιμον δεσποτείαν τού Ιερού Μοναστηριού...".

 

Τα παραπάνω επαναλήφθηκαν σε Πατριαρχικό και συνοδικό και επικυρωτικό Γράμμα, τού οικουμενικού Πατριάρχη Κυρίλλου, τον Απρίλιο 1816. Τελικά, ο παλαιός ναός τού Αγίου Σπυρίδωνος, μετά και τον θάνατο τού Νεόφυτου (1854), ως ιδιόκτητο πλέον κτήμα τής Μονής τής Ζωοδόχου Πηγής, παραχωρήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1864 στους ενορίτες της: "Με συμφωνίαν τό νά δίδωσι κατ΄έτος είς τήν Μονήν οι παρά τών ενοριτών διορισθησόμενοι επίτροποι τής Εκκλησίας γρόσια πεντακόσια αριθ. 500 πάντοτε εις τήν α΄τε τού Οκτωβρίου..." . 

   

                                                                               📚 

 

Πηγές: 

 

Αντλήθηκαν στοιχεία από: (1) Επαμεινώνδας Ι. Σταματιάδης "Σαμιακά -Ιστορία τής νήσου Σάμου από τών παναρχαίων χρόνων μέχρι τών καθ΄ημάς", Τ. 4ος - Εν Σάμω εκ τού Ηγεμονικού τυπογραφείου 1886.- (Μονή Αγίας Ζώνης σελ. 338)

(2) Mητροπολίτου Σιδηροκάστρου Ιωάννου- “Η εκκλησία τής Σάμου από τής ιδρύσεως αυτής μέχρι σήμερον” Σάμος 1967  

Εικόνες:

(α) Φωτ. Μανώλη Θράβαλου από httpmy-samos.blogspot.com201502blog-post_802.html
(β) httpswww.google.commapsdembedmid=14kCgauQA5yJ-hiZGaW6ZDuYIr2E -
(γ,δ) Σταμάτη Γούναρη από httpssamosvoice.gr20200401fotoreportaz-ston-ai-giannaki-tis-zoo-2 -
(ε,στ) httpswww.google.commapsdembedmid=14kCgauQA5yJ-hiZGaW6ZDuYIr2E -