AΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΟΣ - ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ ΠΡΟ ΤΟΥ 1476 Μ.Χ. ΣΤΗ ΣΑΜΟ

 

ΜΕΛΕΤΗ-ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΗ  2007

Ι.Π.ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ

ΤΟ ΜΕΤΟΧΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΟΥ ΛΕΚΚΑΣ - ΦΩΤ. 2020

Στη βορειοδυτική Σάμο,  δυτικά τού Νέου και νοτίως τού Παλαιού Καρλοβασίου, στον επαρχιακό δρόμο για το χωριό "Λέκκα" βρίσκεται το παλαιό μετόχι τού "Αγίου Γεωργίου τού Φανερωμένου".  
Ένα φαρδύ μονοπάτι οδηγεί από τον επαρχιακό δρόμο στη μικρή αυλή τού πρώην μετοχίου. Στα νότια τής αυλής βρίσκεται ο ναός, ενώ προς τα δυτικά υπάρχει ισόγειο κτίσμα (παλιά κελλιά;). Το μετόχι δεσπόζει στον λόφο εξασφαλίζοντας απεριόριστη θέα προς όλο το Καρλόβασι, τη θάλασσα, τα απέναντι χωριά (Κοντακαίικα και Υδρούσσα) καθώς και προς το υστεροβυζαντινό οχυρό οικισμό "Καστροβούνι".

Έποψη από το Αλωνάκι Καρλοβασίου- Το βουνό  "Κέρκης" στο βάθος- Αριστερά η "Λέκκα" -Το μετόχι τού Αγίου Γεωργίου τού Φανερωμένου βρίσκεται σε πρώτο πλάνο δεξιά, στην κορυφή τού λόφου..  Φωτ. 2018

Αναφέρεται ως  μοναστηριακός ναός, και ανήκει σήμερα σε ιδιώτες."Το άναντες τού Καρλοβασίου μετόχιον τού Αγίου Γεωργίου τού Φανερωμένου, ού το θολοειδές ναϊδιον ετηρήθη αβλαβές κατά το διάστημα τής ερημώσεως τής νήσου και ανεκαλύφθη υπό των αποίκων εν πυκνώ δάσει, διό έλαβε την επωνυμίαν Φανερωμένος"(1). 

Κατά τον Ιωάννη Σιδηροκάστρου "εκτίσθη προ τής ερημώσεως. Ανεκαλύφθη μετά τον ανοικισμόν κατά το έτος 1567 ... Αναφέρεται εις έγγραφον τής ιεράς Μονής τού Προφ. Ηλιού κατά το έτος 1625"(2), όταν αυτή ανήκε (σαν  μετόχι) στην Μεγάλη Μονή τής Χίου. 

Στην συνέχεια περιήλθε στη Μονή τής Μεγάλης Παναγίας (Πεντοσπιτίων), τουλάχιστον πριν το 1789 όπως φαίνεται  σε Συγγίλιο τού οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου τού 1797 που επικυρώνει προηγούμενο Συγγίλιο τού Νεοφύτου.

Βόρεια όψη -Η είσοδος- Φ.2007

Ο ναός τού Αγίου Γεωργίου ανήκει στον τύπο τής  απλής δρομικής,  μονόκλιτης,  θολωτής, βασιλικής με δίρριχτη στέγη, σήμερα κεραμοσκεπή. Στο Αιγαίο από την εποχή της Λατινοκρατίας και μετά, εμφανίζεται  ένας νέος τύπος μονόχωρου ναού με μικρές διαστάσεις και με μικρά ανοίγματα. Ο τύπος αυτός επιβάλλεται από την οικονομική δυσπραγία της εποχής και επικρατεί σε όλο τον Ελλαδικό χώρο. Στο εσωτερικό του απουσιάζουν τα κλίτη και ο κυρίως ναός εξελίσσεται ενιαία χωρίς νάρθηκα· ανωδομή  με μικρά ανοίγματα και ουσιαστικά χωρίς κανένα διακοσμητικό στοιχείο τοιχοποιίας. 

Τοπογραφικό Διάγραμμα- Ι.Παραφέστα 2007 

 

Κάτοψη Ναού Αγίου Γεωργίου τού Φανερωμένου- Ι.Παραφέστα 2007

 

Τομή κατά μήκος τού Ναού- Ι.Παραφέστα 2007

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Οι εξωτερικές  διαστάσεις τού  ναού είναι 9,05Χ5,70 μ..Οι εσωτερικές διαστάσεις τού ορθογωνίου τού ναού είναι 7,35Χ4,00μ. Το ύψος εσωτερικά τού ναού είναι 4,90μ..

Η θεμελίωση συνδέεται με την κατασκευή εμφανούς διαμορφωμένης κρηπίδας, η οποία χρησίμευσε ως τοιχοβάτης.

 

Υπέρθυρο εισόδου- Φωτ.2007

Το φάρδος των τοίχων είναι 0,85 μ..Αυτοί έχουν επιχρισθεί σε νεώτερους χρόνους. Ο βόρειος τοίχος φέρει ένα  μικρό παράθυρο στο κέντρο διαστάσεων 0,75μ.Χ1,10μ. εσωτερικά, που απολήγει εξωτερικά στα 0,65μ.. Η χαμηλή πόρτα σε σχέση με το τονισμένο ύψος των τοίχων βρίσκεται στην ίδια όψη (βόρεια όψη) και έχει πλάτος 1,15μ. εσωτερικά και 0,85μ. εξωτερικά, ύψος δε 2,05μ.. Πάνω από την πόρτα υπάρχει κόγχη με νεότερη ζωγραφική απεικόνιση τού Αγίου Γεωργίου και επιγραφή: "Εργον Γεωργίου Ε.Καρακούδα- Ετος 1902".

 

Ο θόλος στη βόρεια πλευρά τού ναού- Φωτ.2007

Ο θόλος τού ναού από δόμους και τμήμα τού τέμπλου- Φωτ.2007

Η ιδιαιτερότητα τού ναού έγκειται στο γεγονός ότι ο θόλος και η  ημικυκλική κόγχη τού Ιερού κατασκευάστηκαν από ορθογωνισμένους δόμους μαλακού πωρόλιθου (θολίτες). 

"Στην Κρήτη και στη Ρόδο δεν θα σταματήσει η κατασκευή τοιχοποιιών ή θόλων από λαξευτούς λίθους χωρίς παρεμβολή τούβλων, μικρασιατική τεχνική. Στην Ρόδο τον 13ο αιώνα, ο μαλακός πωρόλιθος λαξευμένος σε μικρά ορθογωνισμένα κομμάτια, θυμίζει οπωσδήποτε μικρασιατικά πρότυπα"(3). 

Ανάλογες κατασκευές συναντάμε και στην Πάτμο. Στη Σάμο είναι πολύ σπάνια μια τέτοια τεχνοτροπία.

Η κόγχη τού Ιερού από δόμους-Φ.2007

Η κόγχη τού Ιερού κτισμένη από θολίτες έχει πλάτος 1,50 μ. και βάθος 0,90 μ. Είναι οξυκόρυφη και χαμηλή, ύψους 1,80μ. Στη γένεσή της φέρει λίθινο, κοιλόκυρτο κοσμήτη. Δεξιά και αριστερά φέρει δύο μικρές κόγχες, τής προσφοράς και τής προσκομιδής, πλάτους 0,60 μ. και 0,82 μ. Μια τρίτη υπάρχει στο βόρειο τοίχο, πλάτους 0,50 μ..
Στο νότιο τοίχο υπάρχει εντοιχισμένο αποθηκευτικό ντουλαπάκι.

Το ξυλόγλυπτο τέμπλο κοσμείται με φυτικά και ζωικά μοτίβα, φέρει δε παραστάσεις τής Παλαιάς Διαθήκης (Πρωτόπλαστοι, θυσία τού Αβραάμ) καθώς και παραστάσεις των μαρτυρίων τού Αγίου Γεωργίου. 

Χρησιμοποιείται η έξεργη τεχνική. Υπάρχει ποικιλία θεμάτων που αναπτύσσονται αρμονικά αλλά όχι απαραίτητα συμμετρικά, δεξιά κι αριστερά ενός περιελισσόμενου βλαστού. Τόσο οι ανθρώπινες φιγούρες όσο και οι άλλες (ζωικές ή φυτικές) παραστάσεις διαφοροποιούνται. 

 




(Στα θωράκια τού τέμπλου οι παραστάσεις θεμάτων από την Παλαιά Διαθήκη και από τα μαρτύρια τού Αγίου Γεωργίου τού Φανερωμένου- Φωτ.2007)

Τα βημόθυρα κοσμούνται με μικρούς φτερωτούς δράκους στο επάνω μέρος και είναι μικτής τεχνικής. Ο θριγκός αποτελείται από δύο -διάτρητης τεχνικής ζώνες- με φυτικό διάκοσμο και το δωδεκαόρτιο.

Η Ωραία Πύλη

Βημόθυρα-Φ.2007

Στα βημόθυρα, οι  φτερωτοί δράκοι- Φωτ.2007

 

Η επίστεψη τού τέμπλου φέρει στο κέντρο "οφθαλμό". Ο σταυρός είναι μεγάλος με τρίλοβες απολήξεις και ακανθώδη φυτικά ανάγλυφα στα άκρα των λοβών. Στα δισκάρια απεικονίζονται ζωγραφικά οι Ευαγγελιστές. Τα "λυπηρά" πλαισιώνουν τον σταυρό. 

Λεπτομέρεια από τον θριγγό - Φωτ. 2007

Ο σταυρός και τα "λυπηρά"- Φ.2007

Λεπτομέρεια από την επίστεψη- Ο οφθαλμός- Φωτ.2007

 

Λεπτομέρεια διάκοσμου-Φωτ.2007

Στο τέμπλο υπάρχουν τρεις φορητές εικόνες: τής Παναγίας, τού Χριστού και τού Αγ. Γεωργίου. Ο Ιωάννης Σιδηροκάστρου γράφει γι΄αυτές: 
"Αι τρεις φορηταί Εικόνες τού Τέμπλου  αυτού είναι αρχαίαι. Ιδιαιτέρως η τής Παναγίας είναι ωραιοτάτη"(4)

Φαίνεται πως είναι έργο τής περιόδου κατά την οποία στη Σάμο κυριάρχησε η Γενουατική εταιρεία των Ιουστινιάνι τής Μαόνας σε τρεις χρονικές περιόδους (1204-1225/1304-1329/1367-1476).  Το πιθανότερο μάλιστα να κτίστηκε  την τρίτη και την πλέον μακροχρόνια περίοδο, κατά την οποία οι Γενουάτες είχαν σαν διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο την  οχυρωμένη πόλη "Καστροβούνι"(5) στην περιοχή. Ήταν -εκείνη την περίοδο- η πρωτεύουσα τού νησιού. Το κάστρο και η Σάμος εγκαταλείφθηκαν το 1476 από τούς Γενουάτες και τους κατοίκους τού νησιού και  παραδόθηκε στους Οθωμανούς Τούρκους. Μεσολάβησε τότε η περίοδος ερήμωσης τής Σάμου (1476-1550 περίπου).

Λεπτομέρεια θωρακίου τού τέμπλου

                                                                      ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) Εμμ. Ι. Κρητικίδης “Τοπογραφία- Αρχαία και σημερινή τής Σάμου”. Εν Ερμουπόλει- Εκ τού τυπογραφείου Ρενιέρη Πρίντεζη- 1869 

(2) (4) Mητροπολίτου Σιδηροκάστρου Ιωάννου- “Η εκκλησία τής Σάμου από τής ιδρύσεως αυτής μέχρι σήμερον”  Σάμος 1967 

(3) Χαράλαμπος Θ. Mπούρας,  “Ιστορία τής Αρχιτεκτονικής” Τ.2ος “Αρχιτεκτονική στο Βυζάντιο, το Ισλάμ και τήν Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα”, Εκδόσεις “Μέλισσα” Αθήνα 1994 

(5) Ιω.Π.Παραφέστα  "Μια οχυρωμένη πόλη τής Σάμου τού  13ου αιώνα -Το Καστροβούνι στα Κοντακέϊκα "   parafestareseatch.blogspot.gr
 

Λεπτομέρεια θωρακίου τού τέμπλου