ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΥΠΑΙΘΡΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΛΥΠΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ- ΤΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΝΕΟΥ ΚΑΡΛΟΒΑΣΙΟΥ ΣΑΜΟΥ

Ένας επιμορφωτικός περίπατος με Πηγή: www.lifo.gr 

 

ΜΕΛΕΤΗ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΗ 2014
Ι. Π. ΠΑΡΑΦΕΣΤΑ- ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ

Το Νεκροταφείο Νέου Καρλοβασίου - Φωτ.2020

                                                                     

Ένας επιμορφωτικός περίπατος με Πηγή: www.lifo. 

Τον Δεκέμβριο τού 2014 κάναμε έναν επιμορφωτικό περίπατο στο Νεκροταφείο τού Νέου Καρλοβασίου τής βορειοδυτικής Σάμου. Είχε προηγηθεί κάτι ανάλογο τον Μάρτιο τού 2013 στο Α΄Νεκροταφείο Αθηνών, όπου μετά από περιπλάνηση πολλών ωρών φύγαμε με την ειλικρινή αίσθηση ότι αφήναμε πίσω μας ένα τεράστιο μουσείο γλυπτικής και ιστορίας. Εκτός τού γεγονότος ότι εκεί αναπαύονται πολλοί επώνυμοι που διακρίθηκαν στον χώρο των γραμμάτων, των τεχνών, της πολιτικής και των αγώνων, από καλλιτεχνική άποψη περιλαμβάνει μεγάλης αξίας γλυπτά, αρκετά από τα οποία κηρύχθηκαν διατηρητέα.

Η Κοιμωμένη τού Γιαννούλη Χαλεπά- Φ.2013

Η Κοιμωμένη τού Χαλεπά είναι το πρώτο γλυπτό του Α' αθηναϊκού Νεκροταφείου που κρίθηκε διατηρητέο, το 1951. Στο μεταξύ το 1946 αποφασίστηκε η κατεδάφιση μαυσωλείου με τοιχογραφίες του Φώτη Κόντογλου.

 Α΄Νεκροταφείο Αθηνών-Φωτ.2013

Σημαντικοί γλύπτες έζησαν τον 19ο-20ο αιώνα (πολλοί από τους οποίους άφησαν έργα τους και στο Α΄Νεκροταφείο):
οι Τήνιοι αδερφοί Μαλακατέ, Γιακουμής (Ιάκωβος 1808-1903) και Φραγκίσκος Μαλακατέ (1825-1914), οι Τήνιοι αδερφοί Γεώργιος (1830-1880) και Λάζαρος Φυτάλης (1831-1909), ο επίσης Τήνιος Δημήτριος Φιλιππότης (1834-1919), ο Λεωνίδας Δρόσης (1834-1882), ο Ιωάννης Βιτσάρης 1844-1892), ο Κώστας Βαλσάμης  (1908-2003), ο Γιώργος Μπονάνος (1863-1939), ο Τήνιος Γιαννούλης Χαλεπάς (1851-1938),   ο Γεώργιος Ξενάκης (1865-1911), ο Νικόλαος Στεργίου (1888-1919), ο Γεωργαντής (1883 – 1947), ο Θωμόπουλος (1873-1937), ο Καρπάκης (1873-1942), οι Τήνιοι Λάζαρος  (1862-1911) και Αντώνιος Σώχος, ο Ιωάννης Κόσσος(1822-1873), ο Γεώργιος Βρούτος (1843-1908), ο Τήνιος Γεώργιος Βιτάλης (1838-1901) κ.ά..
Οι τεχνίτες που δημιουργούσαν τούς τάφους αλλά και πολλά άλλα έργα ήταν κυρίως Τήνιοι. Η τεράστια παράδοση τής μαρμαρογλυπτικής από την αρχαιότητα ακόμα, συνεχίζεται και σήμερα στην Τήνο. Δούλεψαν σε πολλά μέρη τής Ελλάδας, στα νησιά, στη Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη κ.α., όπου δημιουργούσαν τα εργαστήριά τους.  Πολλοί απ΄αυτούς  τον 19ο αιώνα στράφηκαν προς την Αθήνα, όπου ενεπλάκησαν και σε άλλα σημαντικά έργα. Χρησιμοποιούσαν κυρίως το πεντελικό μάρμαρο, αλλά και το τηνιακό.

Το Νεκροταφείο τής μικρής επαρχιακής πόλης τού Νέου Καρλοβασίου συντηρεί κι αυτό μικρά θραύσματα τής ιστορίας τού τόπου. Είναι μια μικρή υπαίθρια παρακαταθήκη γλυπτών έργων. Ανάμεσα σε πιο ταπεινά μνήματα που κατά πλειοψηφία βρίσκονται εκεί ξεχωρίζει ένας τομέας σημαντικών οικογενειακών τάφων τού 19ου και 20ου αιώνα. 

Ο νότιος τομέας-Φωτ. 2020

Ο βόρειος τομέα;-Φωτ.2020

Το Νεκροταφείο βρίσκεται βοειοανατολικά τής πόλης, πάνω σε λόφο, με θέα προς την πόλη και τη θάλασσα. Έχει σχήμα παραλληλόγραμμο, περιβάλλεται δε από πολύ ψηλή λιθόκτιστη μάντρα. Περνώντας την κεντρική πύλη, ο επισκέπτης βρίσκεται αμέσως στον χώρο των μνημειακών τάφων σ΄ένα περιβάλλον με ψηλά κυπαρίσσια που επεκτείνονται μέχρι το βάθος τής συνολικής έκτασης τού κοιμητηρίου(1). Ανάμεσά τους ξεπροβάλλουν μερικά ιδιαίτερα έργα γλυπτικής τέχνης. Στο βάθος τής περιοχής των μνημειακών τάφων, στην ίδια ευθεία με την πύλη και σε υψηλότερη στάθμη τού εδάφους βρίσκεται ο νεκροταφειακός ναός του Ιωάννου τού Προδρόμου. Φέρει εξωτερικά, κυκλική εντοιχισμένη επιγραφή χρονολογίας  ανέγερσης 6 Μαϊου 1909. Κάτω από το αέτωμα τής κυρίας όψης αναγράφεται: "ΕΓΩ ΕΙΜΙ Η ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΚΑΙ Η ΖΩΗ"

O Νεκροταφειακός ναός Ιω. Προδρόμου- Φωτ.2020

 Επιγραφή τού ναού -Φ.2014

Ανατολικά τού κοιμητηρίου- Φ.2014

Η εξωτερική βόρεια πλευρά τού Νεκροταφείου-Φωτ.2020

Η διαπίστωση τής Αρχαιολόγου Π. Ρίγγα που αφορούσε  στο Α΄Νεκροταφείο Αθηνών, θα ίσχυε και γι΄αυτό εδώ το μικρό κοιμητήρι τού Ν.Καρλοβασίου  ότι "κανένας δεν μπορεί να πει ότι σε αυτόν τον χώρο βρίσκεται η ζωντανή ιστορία του τόπου. Όμως εδώ καταγράφονται όψεις της ιστορίας του, από μια προσέγγιση που δεν είναι δίχως σημασία". Τα λίγα μνημεία του, που αξίζει κανείς να τα επισκεφθεί για να παρατηρήσει και να γνωρίσει τα γλυπτά έργα των ανώνυμων καλλιτεχνών, μας παραπέμπουν στον 19ο και κυρίως στις αρχές τού 20ου  αιώνα. Ανασκαλεύουν δε στη μνήμη μας κάποια καταγεγραμμένα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα που σφράγισαν θετικά ή στιγμάτισαν δραματικά την ιστορία τού τόπου.

Ο 19ος αιώνας ήταν πυκνός σε γεγονότα. Η Σάμος παρά τούς μεγάλους αγώνες για την απελευθέρωσή της από την κυριαρχία του Οθωμανικού Κράτους και για την ένταξή της στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος, με το πρωτόκολλο τού Λονδίνου τού 1832, προκρίθηκε ως αυτόνομη Ηγεμονία (1834-1912), υποτελής στο σουλτάνο. Τότε χιλιάδες Σάμιοι μετανάστευσαν στην Ελλάδα. Μετά το 1851 οργανώθηκαν οι υπηρεσίες τής ηγεμονικής διοίκησης, οι δήμοι, τα ληξιαρχεία, τα συμβολαιογραφεία, τα δικαστήρια, η εκπαίδευση, δημοσιεύτηκαν βασικοί νόμοι, επιχειρήθηκε να αντιμετωπιστούν προβλήματα τής γεωργίας, τής οικονομίας και τής κοινωνίας και εφαρμόστηκαν αυστηροί νόμοι για την πάταξη τής ληστοπειρατείας(2).
 Η πολιτική αργότερα των Ηγεμόνων από το 1861-1873 είχε ολέθριες συνέπειες στη γεωργία, ναυτιλία και εμπόριο. Οι καταχρήσεις δημοσίου χρήματος, οι σπατάλες κ.λ.π παράλληλα με την επιβολή σκληρών φόρων από τον Σουλτάνο είχαν σαν αποτέλεσμα το άδειασμα των δημοσίων ταμείων και τον δανεισμό ακόμα και των Ηγεμόνων από εμποροχρηματιστές. Οι αγρότες πουλούσαν τη μικρή αμπελοπαραγωγή τους  στους μεσίτες σε εξευτελιστικές τιμές και χρεώνονταν σε τοκογλύφους δανειστές. Επιπλέον, ισχυροί Δήμαρχοι, εμποροχρηματιστές, παντοπώλες, σιτοπώλες, Δημοτικοί Σύμβουλοι εξεβίαζαν οικονομικά και κοινωνικά την πλειοψηφία των αγροτών, για να τούς οδηγήσουν πιεστικά στις κάλπες προς ενίσχυση τής Ηγεμονικής εξουσίας. Καταχρεωμένοι και καταδιωκόμενοι από τούς δανειστές τους, έφταναν στη χρεωκοπία και στις κατασχέσεις των κτημάτων τους (η εκμετάλλευση των οινεμπόρων και η τοκογλυφία των δανειστών ήταν η βασική αιτία τής εποχιακής μετανάστευσης στη Μικρασία, αλλά και τής οριστικής στο εξωτερικό χιλιάδων Σαμίων).

Λύχνος- Λεπτομέρεια

Στα τρία Καρλοβάσια (Παλαιό-Μεσαίο-Νέο) τα σπίτια και τα μαγαζιά ήταν ο στόχος των κατασχέσεων. Στα 1869, σε διάστημα εννέα μηνών, γίνονται 70 κατασχέσεις στη Σάμο. Οι 50 από τις 70 κατασχέσεις αφορούν στο Καρλόβασι και στα γύρω χωριά. Οι δανειστές είναι τα ίδια πρόσωπα. Πρωταρχική θέση κατέχουν τρεις: Ο Ι.Γ.Χατζηιωάννου και Ευάγ.Γ. Αιγινίτης στο Νέο Καρλόβασι και ο Γ. Νικήτας στο Παλαιό και Μεσαίο.
Οι συνθήκες αυτές υπέσκαπταν το βιοτικό επίπεδο των αγροτών που εκτός των άλλων είχαν να αντιμετωπίσουν και την τρομερή ασθένεια τής λέπρας που έπληξε κυρίως τα κατώτερα οικονομικά στρώματα τού πληθυσμού(3) (στις 12 Ιουνίου 1896, έξω από το Καρλόβασι, στη θέση Παναγίτσα εγκαινιάστηκε -κατά την ηγεμονία του Γεώργιου Βέροβιτς- το Νοσηλευτήριο Λεπρών "Άγιοι Ανάργυροι", που ιδρύθηκε με δαπάνες των ταμείων των Μονών)(4). 

Το Λεπροκομείο Καρλοβασίου (1)

Οι αγρότες προκειμένου να βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσής τους συμμετείχαν όλο και περισσότεροι σε τοπικές κομματικές ομάδες και φατρίες, κάτι που ήταν απειλητικό για την Ηγεμονία.

Η μεγαλύτερη ωστόσο ανάπτυξη τής Ηγεμονίας τής Σάμου σημειώθηκε κατά το τελευταίο τέταρτο τού 19ου αιώνα με την ανάπτυξη τής αγροτικής παραγωγής, τού εμπορίου και τής βιομηχανίας. Μαζί με την αμπελουργία, που αποτελούσε την κύρια οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων, αναπτύχθηκαν η καπνοκαλλιέργεια, η καπνοβιομηχανία και η βυρσοδεψία (στο Καρλόβασι), σημαντικοί κλάδοι τής τοπικής οικονομίας. την ανάπτυξη τής βιομηχανίας ακολούθησε παράλληλα και η ανάπτυξη τού Καρλοβασίου (έτσι ώστε η παρακμή των βυρσοδεψίων κατά τον 20ο αιώνα να συμπαρασύρει και την αναπτυξιακή πορεία της πόλης).

"Το τελευταίο τέταρτο τού 19ου αιώνα τα αντίπαλα κόμματα στην πολιτική ζωή τής Σάμου είναι δύο: το κόμμα τού  Νέου Καρλοβασίου ή κόμμα τής Δυτικής Σάμου ή Χατζηγιαννικό και το κόμμα τού Βαθιού ή κόμμα τής Ανατολικής Σάμου. Τον πυρήνα του Καρλοβασίτικου κόμματος αποτελούν τρεις μεγαλοεπιχειρηματίες, με εκτεταμένο για τα δεδομένα της Σάμου, κύκλο οικονομικών εργασιών. Είναι έμποροι, εξαγωγείς κρασιού και σταφίδας κυρίως, βιομήχανοι ταμπάκηδες, τοκιστές και μέτοχοι σε όλες σχεδόν τις εταιρείες που είχαν ιδρυθεί με σαμιακά κεφάλαια. Πρόκειται για τον Ιωάννη Χατζηγιάννη και τις οικογένειες των Νικολάου και Βλιάμου. Κοντά τους συσπειρώνονται μικρότερης εμβέλειας έμποροι και άλλοι οικονομικοί παράγοντες. Οι εκτεταμένες οικονομικές τους δραστηριότητες και οι διάφορες συναλλαγές...δημιουργούν ένα πλέγμα εξαρτήσεων ...Οι οικονομικές και άλλες εξυπηρετήσεις που έκανε η φατρία εξαργυρώνονταν με την υπερψήφιση των εκπροσώπων του, τού χατζηγιαννικού κόμματος, η ανανέωση τής εξουσίας τού οποίου σήμαινε και συνέχιση των εξυπηρετήσεων προς τούς πελάτες του κ.ο.κ...Η άσκηση τής οικονομικής πολιτικής τους είχε επίκεντρο τα συμφέροντα των εξαγωγέων  και εισαγωγέων μεγαλεμπόρων...(μείωση δασμών, αδιαφορία για την ανάπτυξη των άλλων τοπικών κλάδων όταν μάλιστα αυτή συγκρούεται με τα συμφέροντά τους, απόρριψη αιτημάτων τού κλάδου των ταμπάκηδων, αλευροποιών, βαρελοποιών, ανθρακέων κ.ά., ατασθαλίες και ολιγωρία στην συγκέντρωση των φόρων, μεγάλη και συστηματική φοροδιαφυγή). Ο Ι. Χατζηγιάννης, όπως φαίνεται από τα πρακτικά των Γενικών Συνελεύσεων, στη διάρκεια των ετών 1875-1912 βρισκόταν συνεχώς στο προσκήνιο είτε ως πληρεξούσιος Ν.Καρλοβάσου στις ετήσιες Γενικές Συνελεύσεις, είτε ως βουλευτής. Το ίδιο συνέβαινε και με μέλη τής οικογένειας Βλιάμου, η οποία συνέχισε να πολιτεύεται και μετά την ένωση τής Σάμου με την Ελλάδα"(5). 
.

1894- ΚΑΡΛΟΒΑΣΙ  ΚΑΙ  ΜΕΣΑΙΟ (2)  

1927 -ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΚΑΡΛΟΒΑΣΙΟΥ  (3)

 Ι.Χατζηγιάννης 1832-1914-    

Ας μην ξεχνάμε ότι η ταφική γλυπτική είναι μια τέχνη λειτουργική και το συγκεκριμένο άγαλμα, εκτός από έργο τέχνης, είναι και το σήμα ενός τάφου, το δώρο προς τη νεκρή των δικών της ανθρώπων, απόγονοι των οποίων μπορεί να ζουν ακόμη. Πηγή: www.lifo.gr

Ας μην ξεχνάμε ότι η ταφική γλυπτική είναι μια τέχνη λειτουργική και το συγκεκριμένο άγαλμα, εκτός από έργο τέχνης, είναι και το σήμα ενός τάφου, το δώρο προς τη νεκρή των δικών της ανθρώπων, απόγονοι των οποίων μπορεί να ζουν ακόμη. Πηγή: www.lifo.gr

Ας μην ξεχνάμε ότι η ταφική γλυπτική είναι μια τέχνη λειτουργική και το συγκεκριμένο άγαλμα, εκτός από έργο τέχνης, είναι και το σήμα ενός τάφου, το δώρο προς τη νεκρή των δικών της ανθρώπων, απόγονοι των οποίων μπορεί να ζουν ακόμη. Πηγή: www.lifo.gr

Ας μην ξεχνάμε ότι η ταφική γλυπτική είναι μια τέχνη λειτουργική και το συγκεκριμένο άγαλμα, εκτός από έργο τέχνης, είναι και το σήμα ενός τάφου, το δώρο προς τη νεκρή των δικών της ανθρώπων, απόγονοι των οποίων μπορεί να ζουν ακόμη. Πηγή: www.lifo.grΟ Ιωάννης Χατζηγιάννης (1832-1914 ),βιομήχανος και πολιτευτής, υπήρξε ισχυρό πρόσωπο στήν σαμιακή κοινωνία. Επωφελούμενος κοινωνικών και άλλων καταστάσεων, φιλόδοξος και εκρηκτικός, κενόδοξος και εκδικητικός (κατά τόν τοπικό τύπο)."Ο Ι.Γ.Χατζηιωάννου υπήρξε ένας από τούς τρείς δανειστές-τοκογλύφους που κατείχαν πρωταρχική θέση (μαζί με τον Ευάγ.Γ. Αιγινίτη στο Νέο Καρλόβασι και τον Γ. Νικήτα στο Παλαιό και Μεσαίο) που υπέβαλε τούς αγρότες σε κατασχέσεις τών περιουσιών τους, Εξαναγκάζονταν δε αυτοί να παίρνουν τον δρόμο τής μετανάστευσης, κυρίως στη Μ.Ασία, Αίγυπτο και Μολδοβλαχία. Στα 1869 μόνον, σε διάστημα εννέα μηνών, έγιναν 70 κατασχέσεις. Οι 50 από τις 70 κατασχέσεις αφορούσαν στό Καρλόβασι και στα γύρω χωριά. Οι δανειστές ήταν τα ίδια πρόσωπα". Ιωάννα Παραφέστα “Πορφυριάδα Σχολή” Β΄ ΜΕΡΟΣ,  Σάμος 1996 και 2016

 

 

"Προκειμένου να επιβληθεί μεταξύ άλλων ισχυρών, ο Ιω.  Χατζηγιάννης ενεπλάκη μάλλον παρορμητικά,  σε μεγαλεπίβολα έργα. Χρηματοδότησε δύο από τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια αυτής τής πόλης: Το Χατζηγιάννειο Παρθεναγωγείο (1903), το οποίο οικοδόμησε με δικά του έξοδα, καθώς και το δεύτερο νεώτερο κτίριο τής Πορφυριάδας Σχολής (1905), για την κατασκευή του οποίου συμμετείχε οικονομικά  μαζί με άλλους δύο χορηγούς, τον γιατρό Χριστόδουλο Γ. Μανταφούνη (1847-1929), και τον Μεγαλέμπορο Γεώργιο Κ. Νικολάου (1846-1922). Η Σχολή και οι Καρλοβασίτες επίσης συμμετείχαν τα μέγιστα"(6).

Το παλιό μεγαλοχώρι  μεταμορφώνεται σε αστική πόλη. "Ανεγείρονται πολυτελείς κατοικίες, μεγαλοπρεπή δημόσια κτήρια όπως η Πορφυριάδα Σχολή, το Χατζηγιάννειο Παρθεναγωγείον,  το Ηγεμονικό Μέγαρο, οι αποθήκες εύφλεκτων υλικών, η μεγάλη γέφυρα Νέου – Μεσαίου, ολοκληρώνεται το χτίσιμο του λιμανιού, καταστρώνεται ρυμοτομικό σχέδιο, διαμορφώνεται το άλσος Πευκάκια, αρχίζει τη λειτουργία του ιππήλατου τροχιοδρόμου, διαπλατύνονται δρόμοι, καθιδρύεται η Εμπορική Σχολή, οικοδομείται η Μητρόπολη τής Παναγίας...  Στην εποχή του (τού Χατζηγιάννη) το Καρλόβασι αναδεικνύεται σε ένα νησιώτικο, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο στο Ανατολικό Αιγαίο"(7).
Η έπαυλη Χατζηγιάννη σώζεται ακόμα δίπλα στην Πορφυριάδα Σχολή. Φαίνεται πως η περιοχή που του ανήκε είχε έκταση πολλών στρεμμάτων και περιβάλλονταν από πέτρινους υψηλούς μαντρότοιχους πού περιστοίχιζαν τα περιβόλια, με ένα σημαντικό αρδευτικό σύστημα  ποτιστικών αυλακιών και πήλινων  σωλήνων. Μέσα σ' αυτή την περιοχή σώζεται και το εντυπωσιακό μαγγανοπήγαδο τού 1902, που φέρει το όνομα τού Ι. Χατζηγιάννη(8).

 

Καρλόβασι- Εργάτες  σε Βυρσοδεψείο τού Καρλοβασίου (4)

 

 

 

Η εκτίναξη τής βιομηχανίας στο Καρλόβασι δημιούργησε ένα πολυπληθές φτωχό εργατικό δυναμικό, το οποίο ανέπτυξε στους κόλπους του νέες πολιτικές και συνδικαλιστικές ιδέες που είχαν ήδη εκφραστεί στην Δύση. Οι ιδέες για την πάλη των τάξεων βρίσκουν εδώ πρόσφορο έδαφος, ανάμεσα στις πολλές εκατοντάδες βιομηχανικών εργατών.

Ο προτελευταίος ηγεμόνας Ανδρέας Κοπάσης, εναντίον του οποίου είχε εκδηλωθεί ένοπλη εξέγερση το 1908, δολοφονείται, ενώ το Σεπτέμβριο τού ιδίου έτους σημειώθηκε επαναστατικό κίνημα με επικεφαλής τον Θεμιστοκλή Σοφούλη.

Η εθνοσυνέλευση των Σαμίων, που συγκλήθηκε αμέσως μετά, κήρυξε την ένωση τής Σάμου με την Ελλάδα στις 11 Νοεμβρίου 1912, γεγονός που βρίσκει πρωτοπόρους τούς Καρλοβασίτες. Λίγα χρόνια αργότερα η Μικρασιατική καταστροφή φέρνει στο Καρλόβασι ομογενείς πρόσφυγες από τη γειτονική Μικρά Ασία. Το 1923 ιδρύεται προσφυγικός καταυλισμός στο Καρλόβασι, στην περιοχή της Ρίβας(9).

Ο Ι.Χατζηγιάννης πέθανε στην Αθήνα στο θεραπευτήριο «Ευαγγελισμός» στις 4 Αυγούστου 1914, έχοντας γράψει την ιστορία του(10). Ετάφη δε στο κοιμητήριο Νέου Καρλοβασίου. Το ταφικό του μνημείο ήταν παραγγελία στον γλύπτη Κωνσταντίνο Σ. Λιόρη, στην Αθήνα. Είναι το μόνο άλλωστε που φέρει το όνομα τού γλύπτη.
Πρόκειται για ταφική στήλη μεγάλου ύψους, στην κορυφή τής οποίας δεσπόζει  η προτομή τού Ι. Χατζηγιάννη. Περίτεχνο ύφασμα με πτυχές αγκαλιάζει τη στήλη. Περιβάλλεται από μαρμάρινο περίφραγμα με καλαίσθητα κολονάκια και τετράλοβα διάτρητα ανοίγματα. Στεφάνια,  κυρτά έξεργα θέματα και φυτικό σύμβολο με σταυρό κοσμούν την στήλη στα χαμηλότερα μέρη της. Μεγάλος κλάδος με λογχοειδές φύλλωμα κοσμεί επίσης την πίσω όψη τής στήλης.
Είναι επιβλητικό έργο και πολύ καλής τέχνης τού γλύπτη Κωνστ. Σ. Λιόρη που είχε το 1914 το εργαστήριό του στην Αθήνα.

Ταφιακό μνημείο τού Ιωάννη Χατζηγιάννη - Φωτ. 2014

Προτομή Χατζηγιάννη Φωτ.2014

 





 

 
Στο μνημείο Ιωάννη Χατζηγιάννη υπάρχει επιγραφή με το όνομα τού γλύπτη:
ΚΩΝΣΤ. Σ. ΛΙΟΡΗΣ  ΕΠΟΙΕΙ   ΑΘΗΝΑΙ 

 
 






















Ο πυρήνας του Καρλοβασίτικου κόμματος όπως προαναφέραμε αποτελούνταν από δύο ακόμα μεγαλοεπιχειρηματίες, συναρχηγούς τού Χατζηγιάννη και συνεργάτες του στις επιχειρηματικές δραστηριότητες του: Τον Γεώργιο Βλιάμο (1834-1887)   και τον Γεώργιο Κ. Νικολάου (1846-1922).

Ο Γεώργιος Βλιάμος, στο προσκήνιο επίσης τής πολιτικής, γεννήθηκε το 1834 και πέθανε το 1887. Ετάφη στο κοιμητήριο τού Νέου Καρλοβασίου. Τα μέλη τής οικογένειας Βλιάμου όπως ήδη αναφέραμε,  συνέχισαν να πολιτεύονται και μετά την ένωση τής Σάμου με την Ελλάδα. Ο γιός του Νικόλαος (1872-1957) διετέλεσε Βουλευτής και αντιπρόεδρος τής Βουλής των Ελλήνων. Ετάφη και ο ίδιος στον οικογενειακό τάφο, στο Νέο Καρλόβασι. Είναι δε ο αρχαιότερος τάφος τού κοιμητηρίου που διασώζεται.
Πρόκειται για ταφική στήλη που περιβάλλεται από μαρμάρινο περίφραγμα  με οβάλ ανοίγματα. Ένα τμήμα του δυστυχώς κατέρρευσε και κείται στο έδαφος. Η στήλη εδράζεται σε χαμηλό ανεξάρτητο βάθρο. Μάλιστα η στήλη μετακινήθηκε από κάποια αιτία.  Η προτομή τού θανόντος περιβάλλεται από ωραίο, δάφνινο στεφάνι με καρπούς. Το επιστύλιο κοσμείται πυκνά από λογχοειδή φυτικά θέματα, περιελισσόμενους βλαστούς και κοίλα ανθέμια. Είναι πολύ ωραίο έργο, δυστυχώς αγνώστου καλλιτέχνη.
  

Ταφική πλάκα  τής οικογένειας Γ. Βλιάμου

Γ. Βλιάμος- Ελαιογραφία-Δημαρχείο Καρλοβασίου

Ταφικό μνημείο Γ. Βλιάμου- Φωτ. 2014

             

Ο Γεώργιος Βλιάμος Φωτ. 2014

                            

Λύχνος- Λεπτομέρεια Ο λύχνος και το μαρμάρινο περίφραγμα

Ο Γεώργιος Κ. Νικολάου γεννήθηκε το 1846 και πέθανε το 1922. Μας είναι γνωστός και ως χορηγός για την ίδρυση τής δεύτερης Πορφυριάδος Σχολής. Ετάφη στο κοιμητήριο τού Νέου Καρλοβασίου.
Πρόκειται για υψηλή στήλη που εδράζεται σε χαμηλό βάθρο και φέρει στην κορυφή της την προτομή τού Νικολάου. Περιβάλλεται από μαρμάρινο περίφραγμα με κολονάκια στις γωνίες και στο κέντρο και άλλα μικρότερα, ενδιάμεσα. Η κουπαστή κοσμείται με μαίανδρο.
Ωραία λεπτομέρεια με φύλλα δάφνης και καρπούς υπάρχει σε κοσμήτη τής στήλης. Επίσης ένα πανέμορφο δάφνινο στεφάνι κοσμεί τη στήλη.

Το ταφικό μνημείο τού Γ.Κ.Νικολάου Φωτ. 2014

Λεπτομέρεια τής προτομής

Λεπτομέρεια διάκοσμου Φωτ. 2014

Η ταφική πλάκα

Το μαρμάρινο περίφραγμα και ο μαίανδρος στην κουπαστή

Ωραία λεπτομέρεια με φύλλα δάφνης και καρπούς, σε κοσμήτη τής στήλης

Ο Χριστόδουλος Γ. Μανταφούνης, άλλο ένα πρόσωπο που συνδέθηκε κατά κάποιο τρόπο με το όνομα τού ισχυρού Χατζηγιάννη. Γεννήθηκε το 1847. Ήταν από το Μεσαίο Καρλόβασι. Σπούδασε ιατρική στην Αθήνα και στο Παρίσι. Υπήρξε Διδάκτωρ τού Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπήρξε ο ίδιος δωρητής για την ίδρυση τής δεύτερης Πορφυριάδος Σχολής. Απεβίωσε το 1929 και ετάφη στο κοιμητήριο τού Νέου Καρλοβασίου. Στον οικογενειακό τάφο κείται και ο γυιός του, Φωκίων Χ. Μανταφούνης. Πρόκειται για μαρμάρινο τάφο, λιτό ως προς τον διάκοσμο.

Χριστόδουλος Γ. Μανταφούνης 1847-1929

 

.

Φωκίων Χ. Μανταφούνης 1878-1947

Ο οικογενειακός τάφος  Χριστοδούλου Μανταφούνη

Η ταφική πλάκα-Τα οικογενειακά ονόματα

Ο τάφος τού Σταύρου Δ. Πανέρη, τα πρώτα χρόνια τού 20ου αιώνα. Γεννήθηκε το 1847 (;) και απεβίωσε το 1905.
Πρόκειται για το μοναδικό ταφικό μνημείο αυτού τού τύπου, στο συγκεκριμένο κοιμητήριο. Μιμείται (σε σμίκρυνση) τα Μαυσωλεία, με το βλέμμα στραμμένο στο αρχαιοελληνικό ιδεώδες, έτσι τουλάχιστον όπως το αφομοίωσε η Ευρώπη εκείνη την εποχή. Κολόνες, κιονόκρανα, αετώματα, ακροκέραμα και άλλες λεπτομέρειες μιμούνται κατά κύριο λόγο την  αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική. Το μνημείο περιβάλλεται από μαρμάρινο περίφραγμα με  κολονάκια και φαρδιά κουπαστή. Είναι καλότεχνο έργο, τού οποίου ο γλύπτης επίσης, μας είναι δυστυχώς άγνωστος.

Ο Σταύρος Πανέρης Φωτ. 2014

 

Το σπίτι της οικογένειας Πανέρη (5)

Ο τάφος τού Ιερέα Δημητρίου Παπαϊωάννου. Πέθανε το 1916. Πρόκειται για μαρμάρινη ταφική στήλη με γλυπτό, φυτικό κυρίως διάκοσμο: Δάφνες, ανθέμια, ροζέτες, φύλλωμα αλλά και πεταλούδες στη βάση τού μνημείου που μιμείται τον φυσικό βράχο. Δύο αγγελικές μορφές επίσης, προστατεύουν τον νεκρό Ιερέα που αναπαύεται. Το επιστύλιο φέρει παραστάσεις λογχοειδών φύλλων. Στο κάτω τμήμα τής στήλης αναγράφεται: "ΜΙΑ ΥΠΑΡΞΙΣ ΟΛΙΓΩΤΕΡΑ ΕΝ ΤΗ ΓΗ ΕΝΑΣ ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΣ ΕΝ ΤΩ ΟΥΡΑΝΩ" 
Παρατηρούμε μια μίξη νατουραλιστικής διάθεσης και παλιών θεμάτων τα οποία ανάγονται ακόμα και στην υστεροβυζαντινή  περίοδο.

Ταφική στήλη- Ιερέας Δ.Παπαϊωάννου Φ.2014

Τα αναγραφόμενα πάνω στην ταφική  στήλη- Φ.2014

 

Ο τάφος τού Ιερέα Γεωργίου Παπαεμμανουήλ. Αναπαύθηκε το 1917. Δίπλα του αναπαύεται και η πρεσβυτέρα. Είναι μαρμάρινος τάφος, λιτός σε σχέση με τα άλλα ταφικά μνημεία, αλλά επιμελημένος. Φέρει δύο μεγάλους σταυρούς με ακτινωτό διάκοσμο που προσομοιάζει με τα εκκλησιαστικά εξαπτέρυγα. Κοσμείται ωστόσο με κλασσικά στοιχεία τής αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής, στις ακμές τής βάσης τού μνημείου. Φαίνεται ότι το κυρίως μνημείο ήταν επενδυμένο με μαρμάρινες πλάκες που αφαιρέθηκαν. Εκεί απέμεινε μια πήλινη αγγελική μορφή, πινελιά τής μπαρόκ περιόδου.

Tαφικό μνημείο Ιερέα Γ. Παπαεμμανουήλ- Φωτ. 2014

Ο οικογενειακός τάφος Γεωργίου Αθαν. Χουβαρδά. Εκεί κείται η Μαργιώ Γ. Χουβαρδά που απεβίωσε το 1923, και ο Γεώργιος που απεβίωσε το 1933. Πρόκειται για ταφική στήλη πάνω σε βάθρο, με νεοκλασσικίζοντα στοιχεία, σε συνδυασμό με δυτικής προέλευσης θέματα τού νεομπαρόκ (κορδέλα, μαργαρίτες, ροζέτες, μετάλλια που απολήγουν σε φυτικές παραστάσεις). Το επιστύλιο κοσμείται με περιελισσόμενους βλαστούς και ανθέμια.

΄
Το ταφικό μνημείο Γ.Α.Χουβαρδά και διάφορες λεπτομέρειες τού διακόσμου - Φωτ. 2014

Ο τάφος τής Μαρουδιώς Βαρβατέ. Απεβίωσε το 1924. Εκεί ετέθη και ο γιός της Δημήτριος. 
Πρόκειται για μια σύνθεση  που εδράζεται σε χαμηλό μαρμάρινο βάθρο. Αποτελείται από δύο κεντρικά θέματα: Από τη φιγούρα ενός φτερωτού αγγέλου και από έναν μεγάλο μαρμάρινο σταυρό. Ο άγγελος με τις μακριές μπούκλες στα μαλλιά και τα καλοφτιαγμένα φτερά του γέρνει το κεφάλι του, σε βαθιά οδύνη, στο ένα λυγισμένο χέρι του, ενώ το άλλο παρατεταμένο κρατά πλούσιο στεφάνι λουλουδιών, έξεργης και διάτρυτης τεχνικής. Είναι καθισμένος σε βράχο. Στα πόδια του ακουμπάει μια πλάκα όπου αναγράφεται: 

 "Ο γυιός Δημήτριος ετέθηκεν". Διακρίνεται  προχειρότητα στην επιγραφή σε αντίθεση με το υπόλοιπο καλλιτέχνημα που μαρτυρά δεξιότητα. Φαίνεται να είναι μεταγενέστερη παρέμβαση από άλλον μαρμαροτεχνίτη. Ο σταυρός φέρει επίσης ένα όμοιο στεφάνι από τα ίδια άνθη. Είναι όμορφο έργο νατουραλιστικό με μπαρόκ απόηχο στα θέματά του. Αποπέμπει νοσταλγία και προκαλεί έντονα συναισθήματα.

 

Διακρίνεται η προχειρότητα τής επιγραφής "ο γυιός Δημήτριος ετέθηκεν" σε αντίθεση με το υπόλοιπο καλλιτέχνημα που μαρτυρά μεγάλη δεξιότητα.



Ο τάφος τού Νικολάου Δ. Καρυώτογλου. Απεβίωσε το 1928. Ήταν γιός  τού Δημητρίου Καρυώτογλου.

Ο πατέρας Δ. Καρυώτογλου υπήρξε δωρητής στην ανέγερση εκ βάθρων (1866) τού ναού τού Ιωάννου Χρυσοστόμου στο Καρλόβασι. Το όνομά του αναγράφεται σε εντοιχισμένη πλάκα στον νάρθηκα:

"Ανίδρυται ευσεβεί μεν ζήλω και ακαμάτω ενεργεία τών αειμνήστων επιτρόπων, Χρυσοβέργη Κωνσταντίνου, Δ.Καρυώτογλου, Γ.Α.Καρκάνη και Γ.Χ.Νικολάου. Προθύμω δε συνδρομή απάντων ευσεβών ενοριτών 1866"(11).

Πρόκειται  για κομψή νεοκλασσικίζουσα στήλη με αξιόλογο επιστύλιο. Φέρει ωραία παράσταση κλάδου με τους καρπούς του. Δύο έξεργες ροζέτες συμπληρώνουν και εξισορροπούν το όλο θέμα στην κύρια όψη τής στήλης. Ορίζεται δε ο χώρος  τού μνημείου από τέσσερις χαμηλούς "πεσσούς" όπου στηρίζονται μεταλλικές ράβδοι προστασίας.
 

Λεπτομέρεια- Κλάδος ελιάς- Φωτ. 2014

Ταφικό μνημείο Ν, Δ..Καρυώτογλου- Φωτ. 2014

Το οικογενειακό ταφικό μνημείο τού Εμμανουήλ Ι. Βαλασκατζή. Γεννήθηκε το 1892 και απεβίωσε το 1963.
Σημαντικού μεγέθους ταφικό μνημείο, μαρμάρινο, χωρίς ιδιαίτερο διάκοσμο. Ξεχωρίζει όμως ο περίτεχνος και πρωτότυπος  σταυρός που δεσπόζει τού τάφου. Έχει φυτικά στοιχεία και διάτρητη κορδέλα που το περιβάλλει. Φαίνεται μάλλον ότι προέρχεται από άλλο παλαιότερο τάφο. Τοποθετήθηκε σε ιδιαίτερη βάση προκειμένου να ανακτήσει το επιθυμητό ύψος.

 

Εμ,Βαλασκατζής-Από φωτ,στον τάφο- Φ.20014

Το ταφικό μνημείο Εμ.Βαλασκατζή- Φωτ.2014

Ο σταυρός - Φωτ.2014

Στην ίδια προνομιούχα περιοχή τού κοιμητηρίου υπάρχει και το μνήμα τού Πρωθιερέα Ιωάννη Β. Βαλασκατζή. Φαίνεται πως υπήρχε συγγενική σχέση με τον Εμμανουήλ Βαλασκατζή, την οποία  εμείς δεν γνωρίζουμε. Φωτογραφία τού Πρωθιερέα υπάρχει αναρτημένη στο Δημαρχείο Καρλοβασίου.

Η φωτογραφία τού Πρωθιερέα στο Δημαρχείο

Το μνήμα τού Πρωθιερέως

 
"Η ανάγκη και η συνήθεια της σήμανσης των τάφων, προκειμένου αυτοί να είναι ορατοί, οδήγησαν στην ανάπτυξη της ταφικής γλυπτικής, της «αρχαιότερης γλυπτικής στον κόσμο», όπως λέγεται χαρακτηριστικά. Το ταφικό μνημείο, εκτός από κοινωνικός μηχανισμός για τη διατήρηση της μνήμης, εξελίχθηκε σε έργο τέχνης και μαρτυρία για την αισθητική της εποχής του"(12) 

"Η «αρχαιότερη γλυπτική στον κόσμο»... αποτελεί μια τέχνη η οποία χρησιμοποιείται...και ως ένα είδος αναγνωριστικού χαρακτηριστικού του εκάστοτε τάφου, αλλά και ένα δώρο των συγγενών προς τον αποθανόντα, ως ένδειξη τιμής της μνήμης τους"(13).

Αρκετά από τα μνημεία που συναντώνται  στο Νεκροταφείο Νέου Καρλοβασίου χαρακτηρίζονται από στοιχεία κλασσικιστικού ύφους, στυλ που είχε ήδη εκφραστεί στη Δυτική Ευρώπη από τα μέσα του 18ου αιώνα.
"Στην Ελλάδα το 1837 ιδρύθηκε το Σχολείον των Τεχνών όπου η γλυπτική άρχισε να διδάσκεται συστηματικά από το 1847, χρονιά που διορίστηκε καθηγητής ο Γερμανός γλύπτης Κρίστιαν Ζίγκελ (1808-1883). Ο Ζίγκελ έφερε στην Ελλάδα το κλασσικιστικό πνεύμα που είχε ήδη επικρατήσει στην Ευρώπη.

Ο νεοκλασσικισμός χαρακτηριζόταν από την επιστροφή στην αρχαία ελληνική και τη ρωμαϊκή τέχνη, με την αναβίωση κλασσικών μοτίβων και θεμάτων. Η κλασσικιστική έκφραση κρατά τα πρωτεία στην ελληνική γλυπτική τού 19ου αιώνα. Από τη δεκαετία του 1870 όμως, αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους και άλλες τάσεις. Παράλληλα με τις κρατικές και ιδιωτικές παραγγελίες οι καλλιτέχνες στρέφονται και σε συνθέσεις ελεύθερης έμπνευσης, συνδυάζοντας τη μακροχρόνια κλασσικιστική παράδοση με ρεαλιστικά στοιχεία και με τις προσωπικές ιδεαλιστικές του αντιλήψεις. Η αλλαγή τού προσανατολισμού έχει ήδη αρχίσει και θα φανεί σταδιακά αλλά σαφέστερα με τους καλλιτέχνες που θα ακολουθήσουν (14).

Στα ταφικά μνημεία τού Ν.Καρλοβασίου δεν λείπουν  στοιχεία που εγκωμιάζουν ίσως, τούς ένδοξους αγώνες για την απελευθέρωση (δάφνινα στεφάνια κ.ά.) ή για την τόσο ποθητή ένωση με την Ελλάδα. Πρέπει να πούμε όμως, ότι βασικά αφορούν στον  εκθειασμό τού ανθρώπου που μέχρι και σήμερα το έργο του (όχι στις γκρίζες εκφάνσεις του) κατάφερε  να συντηρείται στην συλλογική μνήμη και να προβάλλεται καθ΄υπερβολή, εστιάζοντας μονομερώς σε κάποια περισσότερο γνωστά επιτεύγματα (βασικά κτιριακά). Αναφερόμενοι συγκεκριμένα στον "ισχυρό, σκληρό κι εκδικητικό" Ι.Χατζηγιάννη, το ταφικό μνημείο του είναι σαν να έγινε για να διαιωνιστεί επ΄ άπειρον ο δοξασμός του και η κυριαρχία του. Ατενίζει αυτός αφ΄υψηλού, υπεροπτικά τον κόσμο που θα ήθελε για πάντα ίσως να εξουσιάζει και να κατατρέχει. Εδώ ταιριάζει και σε εμάς να δανειστούμε (μέσω τής  αρχαιολόγου Π.Ρίγγα) τα λόγια τού καθηγητή Ιστορίας τής Τέχνης, Ηλία Μυκονιάτη: "Υπάρχει μια αντίστροφη σχέση μεταξύ ταφικού μνημείου και φήμης ή αξίας του ανθρώπου που έχει ταφεί σε αυτό"(15).
Ωστόσο πρέπει να παραδεχτούμε, όσον αφορά στον καλλιτέχνη, την ευφυία του, την διαίσθηση και την καλλιτεχνία του ώστε να μπορέσει να αποδώσει με τέτοια επιτυχία την ιδιάζουσα αυτή προσωπικότητα. 
Το ρομαντικό στυλ επίσης, επιμένει ενίοτε κι έχει τη σχετική έκφρασή του στο κοιμητήριο που εξετάζουμε. Ό Ρομαντισμός αποτελεί καλλιτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στη Δυτική Ευρώπη. Ακολούθησε ιστορικά την περίοδο τού διαφωτισμού. Δίνει έμφαση στην πρόκληση ισχυρής συγκίνησης μέσω τής τέχνης και στην μεγαλύτερη ελευθερία στη φόρμα, σε σχέση με τις κλασσικές αντιλήψεις.
"Κυρίαρχο στοιχείο της περιόδου είναι η έμφαση στο συναίσθημα όχι τόσο εναντίον της λογικής όσο εναντίον της μονόπλευρης κυριαρχίας της λογικής"(16).

  

Κάποια άλλα σημαντικά μνήματα στο κοιμητήρι τού Ν.Καρλοβασίου είναι λιτά, αλλά επιμελημένα και καλότεχνα, με μαρμάρινες πλάκες και  επιγραφές ή και με κάποιον περιορισμένο γλυπτό διάκοσμο που διακρίνεται όμως για την καλλιτεχνία του.
Οι οικογενειακοί τάφοι πάντα δήλωναν την οικονομική-κοινωνική ανέλιξη, τουλάχιστον αυτών που κατ΄αρχάς υποβάλλονταν στο τεράστιο έξοδο για την εξασφάλιση τού απαραίτητου χώρου, την κατασκευή και την υπέρ-διακόσμηση τού μνημείου. Φαίνεται πως ήταν κάτι πολύ σημαντικό για την περαιτέρω κοινωνική προβολή κάποιων οικογενειών. Η  Ρίγγα αναφερόμενη στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών γράφει:  "Ακόμη και σήμερα συναντάς ανθρώπους που καμαρώνουν απλώς με το γεγονός ότι ο οικογενειακός τους τάφος βρίσκεται εδώ".
Στο υπόλοιπο τμήμα τού κοιμητηρίου τού Ν.Καρλοβασίου γίνεται επανάληψη κοινότυπων, μαρμάρινων συνήθως τάφων ενώ στη μη "προνομιούχα" ζώνη, στο βάθος  ανατολικά, βρίσκονται μια σειρά από φτωχικά, ταπεινά μνήματα, χωρίς  ίχνος  ματαιοδοξίας. Είναι γεγονός οτι οι διακρίσεις μας ακολουθούν και στον θάνατο.

Ωστόσο αυτή η ανθρώπινη τάση για προβολή δημιούργησε σε άλλες εποχές υπέροχα έργα τέχνης, που κοσμούν τα κοιμητήρια των μεγαλύτερων, κυρίως, πόλεων.  "Εκτίθενται" εκεί  υπαίθρια, μέσα στο φυσικό τους περιβάλλον που μεταμορφώνεται ευχάριστα ανάλογα με τις εποχές. Δέχονται  κάποιας προστασίας και αρκετά απ΄αυτά χαρακτηρίστηκαν  διατηρητέα μνημεία. 
Θα ευχόμασταν κι εμείς για το δικό μας μικρό υπαίθριο μουσείο να διατηρηθεί και να φροντιστεί όπως τού αξίζει. Ας το επισκεφτούμε για να το παρατηρήσουμε αυτή την φορά, με άλλη ματιά κι από άλλη οπτική γωνία.

Ας μην ξεχνάμε ότι η ταφική γλυπτική είναι μια τέχνη λειτουργική και το συγκεκριμένο άγαλμα, εκτός από έργο τέχνης, είναι και το σήμα ενός τάφου, το δώρο προς τη νεκρή των δικών της ανθρώπων, απόγονοι των οποίων μπορεί να ζουν ακόμη. Πηγή: www.lifo.gr

Ας μην ξεχνάμε ότι η ταφική γλυπτική είναι μια τέχνη λειτουργική και το συγκεκριμένο άγαλμα, εκτός από έργο τέχνης, είναι και το σήμα ενός τάφου, το δώρο προς τη νεκρή των δικών της ανθρώπων, απόγονοι των οποίων μπορεί να ζουν ακόμη. Πηγή: www.lifo.gr

Ας μην ξεχνάμε ότι η ταφική γλυπτική είναι μια τέχνη λειτουργική και το συγκεκριμένο άγαλμα, εκτός από έργο τέχνης, είναι και το σήμα ενός τάφου, το δώρο προς τη νεκρή των δικών της ανθρώπων, απόγονοι των οποίων μπορεί να ζουν ακόμη. Πηγή: www.lifo.gr

Ας μην ξεχνάμε ότι η ταφική γλυπτική είναι μια τέχνη λειτουργική και το συγκεκριμένο άγαλμα, εκτός από έργο τέχνης, είναι και το σήμα ενός τάφου, το δώρο προς τη νεκρή των δικών της ανθρώπων, απόγονοι των οποίων μπορεί να ζουν ακόμη. Πηγή: www.lifo.grΟ Ιωάννης Χατζηγιάννης (1832-1914 ),βιομήχανος και πολιτευτής, υπήρξε ισχυρό πρόσωπο στήν σαμιακή κοινωνία. Επωφελούμενος κοινωνικών και άλλων καταστάσεων, φιλόδοξος και εκρηκτικός, κενόδοξος και εκδικητικός (κατά τόν τοπικό τύπο)."Ο Ι.Γ.Χατζηιωάννου υπήρξε ένας από τούς τρείς δανειστές-τοκογλύφους που κατείχαν πρωταρχική θέση (μαζί με τον Ευάγ.Γ. Αιγινίτη στο Νέο Καρλόβασι και τον Γ. Νικήτα στο Παλαιό και Μεσαίο) που υπέβαλε τούς αγρότες σε κατασχέσεις τών περιουσιών τους, Εξαναγκάζονταν δε αυτοί να παίρνουν τον δρόμο τής μετανάστευσης, κυρίως στη Μ.Ασία, Αίγυπτο και Μολδοβλαχία. Στα 1869 μόνον, σε διάστημα εννέα μηνών, έγιναν 70 κατασχέσεις. Οι 50 από τις 70 κατασχέσεις αφορούσαν στό Καρλόβασι και στα γύρω χωριά. Οι δανειστές ήταν τα ίδια πρόσωπα". Ιωάννα Παραφέστα “Πορφυριάδα Σχολή” Β΄ ΜΕΡΟΣ,  Σάμος 1996 και 2016

                                         ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1).Βόλτα στο Α΄Νεκροταφείο με την Αρχαιολόγο Πέγκυ Ρίγγα  https://www.lifo.gr/articles/archaeology_articles/140747
Στην ελεύθερη Ελλάδα ίσχυσε το διάταγμα του 1834 «Περί νεκροταφείων και ενταφιασμού των νεκρών απαγορεύεται ο ενταφιασμός στον περίβολο των ναών για λόγους υγιεινής και καθορίζεται ότι κάθε δήμος πρέπει να κατασκευάσει με δική του δαπάνη νεκροταφείο που να απέχει τουλάχιστον 100 μέτρα από την πόλη. Ο χώρος πρέπει να βρίσκεται βόρεια ή ανατολικά της πόλης, αν είναι δυνατόν πάνω σε κάποιον λόφο, όπου πνέουν άνεμοι, για να αερίζεται καλά, να είναι ευρύχωρος και να περιτειχίζεται με φράκτη. Το δε προς την πόλιν αντικρίζον μέρος να είναι δενδρόφυτον»
(2). Γιώργος Καραμπελιάς «Επαναστατημένη Σάμος (1805-1834)» Η εθνική και κοινωνική συνείδηση στην επαναστατημένη Σάμο (1805-1834)
(3) Ιω.Π.Παραφέστα  "ΔΥΟ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΟΥ 18ου αι. ΤΩΝ ΕΞΗ ΣΥΝΟΙΚΙΩΝ ΒΑΛΕΟΝΤΑΤΕΣ - ΜΑΡΓΑΡΙΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΟΡΙΑΚΟΙ ΝΑΟΙ ΤΟΥΣ"   parafestareseatch.blogspot.gr
(4). Ελευθερία Ράπτου "Το Νοσηλευτήριο Λεπρών Άγιοι Ανάργυροι" 2018- Τόπος ιδιοπρόσωπος και λογοτεχνικός
(5).   Μαρία Καββαδία "Η ανατολή του σαμιακού τύπου στη δύση του 19ου αιώνα" Ο τύπος στη Σάμο, αναπαραστάσεις της τοπικής κοινωνίας 19ος-20ος αιώνας- Πρακτικά Συνεδρίου, Σάμος 9-10 Νοεμβρίου 2001-Αθήνα 2003 
(6). Ιωάννα Παραφέστα “Πορφυριάδα Σχολή” Α'/ Β΄ ΜΕΡΟΣ,  Σάμος 1996 και 2016   
(7). Θ. Δ. Σαρηγιάννης, «Ι. ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ, Ν. ΒΛΙΑΜΟΣ, ΑΛ. ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ: ΤΡΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΣΤΟ ΚΑΡΛΟΒΑΣΙ», Πρακτικά Συνεδρίου (2007), σ. 84-87.
(8). Ιω.Π.Παραφέστα  "ΤΟ  ΜΑΓΓΑΝΟΠΗΓΑΔΟ Ι. ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗ ΤΟΥ 1902 ΣΤΟ Ν. ΚΑΡΛΟΒΑΣΙ ΣΑΜΟΥ"  parafestareseatch.blogspot.gr   
(9).https://www.isamos.gr/i-istoria-tis-polis-tou-karlovasou-apo-tin-palia-epochi-mechri-simera/
(10). Από το βιβλίο Καρλόβασι Σάμου. Ένα νησιώτικο και βιομηχανικό κέντρο στο ανατολικό Αιγαίο, Δήμος Σάμου ΓΑΚ Αρχεία ν. Σάμου, Αθήνα 2007
(11). Mητροπολίτου Σιδηροκάστρου Ιωάννου- “Η εκκλησία τής Σάμου από τής ιδρύσεως αυτής μέχρι σήμερον”  Σάμος 1967
(12) Βόλτα στο Α΄Νεκροταφείο με την Αρχαιολόγο Πέγκυ Ρίγγα  https://www.lifo.gr/articles/archaeology_articles/140747
(13). "Οι μυστικοί θησαυροί που κρύβει το Α’ Νεκροταφείο Αθηνών--Βόλτα στην μεγαλύτερη υπαίθρια παρακαταθήκη γλυπτών στη χώρα" https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/4774005/oi-mystikoi-thisayroi-poy-kryvei-to-a-nekrotafeio-athinon
(14)."Έλληνες μαρμαρογλύπτες στην Αθήνα του 19ου αιώνα" http://www.artmag.gr/art-history/art-history/item/4266-greek-sculptures-athens-19-century
(15). Πέγκυ Ρίγγα "Βόλτα στο Α΄Νεκροταφείο με την Αρχαιολόγο" και Ηλ. Μυκονιάτη, «Η ελληνική κοιμητηριακή γλυπτική του 19ου αι.», «Αρχαιολογία» 1990.https://www.lifo.gr/articles/archaeology_articles/140747
(16). Βόλτα στο Α΄Νεκροταφείο με την Αρχαιολόγο Πέγκυ Ρίγγα  https://www.lifo.gr/articles/archaeology_articles/140747
  

ΕΙΚΟΝΕΣ

(1) http://1epal-karlov.sam.sch.gr/ktiria-karlovasiou/leprokomio/
(2)   httpsamosold.blogspot.com
(3) (4) (5) https://www.isamos.gr/i-istoria-tis-polis-tou-karlovasou-apo-tin-palia-epochi-mechri-simera/